مقابله با بیابان زایی مستلزم همگرایی و مشارکت اجتماع محور

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا، میل به پیشرفت و توسعه در گذر زمان سبب شد تا انسان خود را مالک بی قید و شرط زمین بداند و چنان کمر به نابودی آن ببندد که گویی قرار نیست زمین میراثی برای آیندگان باشد. در این زمینه موضوعی که از آن به عنوان یکی از بزرگترین چالش‌های زیست محیطی یاد می‌شود، بیابان زایی نام دارد. معضلی که در سال‌های اخیر زمین را در برگرفته و سبب از میان رفتن پوشش گیاهی و گسترش قلمروی بیابان‌ها شده و زندگی بیش از ۲۵۰ میلیون انسان را در جهان به خطر انداخته است.

کارشناسان محیط زیست معتقدند که اگر در ۲۵ سال آینده با روند کنونی تخریب زمین و اراضی کشاورزی پیش رود، به میزان ۱۲ درصد از تولیدات محصولات غذایی در جهان کاسته خواهد شد. حال اگر سیر روند افزایش جمعیت نیز تا ۲۰۵۰ میلادی به آن تحمیل شود، بدون تردید توجه هر چه بیشتر به بیابان زدایی و افزایش سطح اراضی کشاورزی را باید برای غلبه بر ناامنی غذایی در جهان، جدی تر تلقی کرد.

اهمیت این موضوع سبب شد تا کنوانسیون جهانی مقابله با بیابان زایی سازمان ملل (UNCCD) روز ۱۷ ژوئن را به عنوان «روز جهانی بیابان زدایی» نامگذاری کند. این موضوع با هدف ایجاد مشارکت جهانی برای جلوگیری از بیابان زایی، تخریب زمین، جلوگیری از خشکسالی و حفظ محیط زیست صورت گرفت که در همین ارتباط ایران نیز با پیوستن به این کنوانسیون فعالیت خود را از ۱۳۴۴ خورشیدی آغاز کرد.

کنواسیون بین المللی بیابان زدایی همه ساله با توجه به چالش‌های مرتبط با بیابان، شعاری به مناسبت این روز اعلام می‌کند که در سال جاری عنوان «بیایید با هم جهانی سبز بسازیم» تعیین شده است که بر نقش محوری همکاری و مشارکت تمامی نهادها، سازمان‌ها و مردم برای داشتن زمینی سبز و آباد تاکید دارد.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز جهانی بیابان زدایی به گفت وگو با «فرهاد سرداری» مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری پرداخت.

متن این گفت وگو را در ادامه می‌خوانیم:

ایرنا: مباحث مربوط به بیابان زایی به تمامی نواحی کشور مربوط می‌شود یا به استان‌های خاصی اختصاص دارد؟

سرداری: واژه بیابان با بیابان زایی تفاوت دارد و هریک دارای تعریف مشخصی است، به طوری که ۳۲ میلیون هکتار از سطح کشور در منطقه بیابانی قرار دارد اما بیابان زایی به پدیده‌ای گفته می‌شود که مناطقی از کشور به وسیله عوامل تخریبی از میان رفته و به بیابان تبدیل شده باشند. بنابراین بیابان زایی به هیچ وجه ارتباطی با بیابان ندارد و ممکن است این پدیده در جنگل‌ها نیز اتفاق بیفتد و این تعریف کنوانسیون مقابله با بیابان زایی است. همچنین از دست دادن توان بیولوژیکی در نقاط مختلف به پیشروی بیابان‌ها منجر می‌شود. به عنوان مثال پیش تر استان‌های غربی جزو مناطق بیابانی کشور قلمداد نمی‌شدند اما به دلیل تخریب جنگل‌های زاگرس که قطع درخت‌ها و مرگ بلوط‌ها در آنها اتفاق می‌افتد بیابان زایی نیز در حال رخ دادن است. اگر چه این مناطق بیابانی نیستند اما کاهش تولید بیولوژیک در آنها روی می‌دهد. با برآوردهای انجام شده حدود ۱۰۰ میلیون هکتار از اراضی کشور تحت تأثیر پدیده بیابان زایی هستند. مساحت ایران شامل جنگل، مراتع و اکوسیستم‌های بیابانی نیز می‌توانند در معرض پدیده بیابان زایی قرار بگیرند، هر چند که در اراضی بیابانی به دلیل شکننده بودن منطقه این مسأله عینی‌تر است.

ایرنا: مالچ را برای کنترل فرسایش بادی به ویژه تثبیت ماسه‌های روان بهترین گزینه می‌دانند اما برخی از کارشناسان محیط زیست معتقدند این عمل بر زیست بوم تأثیرات مخربی دارد، این موضوع تا چه اندازه صحیح است؟

سرداری: مالچ پاشی در مناطقی انجام می‌شود که بدون عملیات فیزیکی یا شیمیایی نتوان عملیات احیایی و بیولوژیکی را انجام داد و شرایط به قدری سخت است که نمی توان به احیای منطقه پرداخت. بنابراین در حدود ۶۰ سال است که در کشور برای جلوگیری از پیشروی بیابان از مالچ نفتی استفاده می‌شود. اینکه دوستداران محیط زیستی به این عامل اعتراض دارند امری رد شده است زیرا برای مالچ پاشی در عرصه‌های مختلف استانداردها و شاخصه های معینی وجود دارد و نقاطی که باید مالچ پاشی شوند بر پایه همین استانداردها مشخص می‌شوند. این مهم در کشور به مدت ۱۰ سال متوقف شده بود اما به دلیل درخواست‌های نهادهای مردمی، بودجه‌ای برای تثبیت خاک در استان‌های بیابانی اختصاص داده شد. نقاطی که در آنجا به مالچ پاشی اقدام می‌شود، بدون پوشش گیاهی است که پس از این عمل می‌توان با کاشت انواع درختان، تنوع زیستی ایجاد کرد. شاید لازم باشد که شاخصه های مالچ پاشی بازنگری شود تا محیط‌هایی که بیابانی بوده‌اند، پس از مالچ پاشی تبدیل به یک اکوسیستم احیا شده مانند جنگل‌های تاغ زار در خراسان شمالی شوند.

اینکه برخی از طرح ها در نیمه‌های راه معطل می‌مانند به دلیل تأمین نشدن منابع اعتباری و تخصیص بودجه است. البته در سه سال گذشته با تاکید «آیت الله خامنه ای» مقام معظم رهبری و دستور رئیس جمهوری از صندوق توسعه ملی اعتبارات خوبی برای این موضوع در نظر گرفته شده است. به طوری که سازمان جنگل‌ها در سال‌های گذشته برای خرید مالچ، با مشکل رو به رو بود اما اکنون اعتبار خوبی در این زمینه دارد.

ایرنا: معطل ماندن برخی طرح ها در زمینه مقابله با بیابان زایی ناشی از چه عواملی است؟

سرداری: اینکه برخی از طرح ها در نیمه‌های راه معطل می‌مانند به دلیل تأمین نشدن منابع اعتباری و تخصیص بودجه است. البته در سه سال گذشته با تاکید «آیت الله خامنه ای» مقام معظم رهبری و دستور رئیس جمهوری از صندوق توسعه ملی اعتبارات خوبی برای این موضوع در نظر گرفته شده است. به طوری که سازمان جنگل‌ها در سال‌های گذشته برای خرید مالچ، با مشکل رو به رو بود اما اکنون اعتبار خوبی در این زمینه دارد.

ایرنا: پدیده گرد و غبار و هجوم ریزگردها از کشورهای همسایه، موضوعی است که جنگل‌های زاگرس را تهدید می‌کند، چه ارزیابی از این موضوع دارید؟

سرداری: بحث داخلی و خارجی ریزگردها و گرد و غبار بسیار متغیر است زیرا اگر در زمان‌های مختلف این موضوع را بررسی کنیم، به درصدهای متفاوتی می رسیم. در سال‌های اخیر تالاب‌ها به علت خشکسالی و بارش کم به یکی از کانون‌های اصلی گرد و غبار تبدیل شده بودند اما در اواخر سال گذشته و سال جاری با بارندگی‌های صورت گرفته دیگر آنها منشأ گرد و غبار نیستند. بنابراین عوامل زیادی در تغییر این کانون‌ها نقش دارند. برپایه اتفاق نظر کارشناسان این حوزه باید گفت که ۸۰ درصد کانون ریزگردها منشأ خارجی و ۲۰ درصد از آن داخلی هستند و البته آنطور که گفته شد این عددها در طول سال‌ها تحت عوامل مختلف طبیعی تغییر می‌کنند.

ایرنا: احیای طرح های جنگلی و مراکز تخریب شده چه کمکی به مقابله با بیابان زایی می‌کنند؟

سرداری: گرد و غبار به جا به جایی خاک گفته می‌شود که ناشی از فرسایش بادی است. گرد و غبار باعث می‌شود، زبری زمین افزایش یابد و این عامل سبب کاهش سرعت باد خواهد شد و این کاهش خودش می‌تواند از پیشروی گرد و غبار جلوگیری کند. بنابراین یکی از بهترین راهکارها برای مقابله به بیابان زایی احیای جنگل‌ها و عملیات بیولوژیکی پوشش گیاهی است که در همین زمینه سازمان جنگل‌ها به منظور مقابله با گرد و غبار که مشکلات زیادی برای منابع زیستی، اقتصادی و اجتماعی مردم ایجاد می کند، به شناسایی مناطق بحرانی و تثبیت شن‌های روان از راه مالچ پاشی و کاشت نهال بپردارد.