جای خالی نشانه‌های فرهنگ ایرانی در سینما و تلویزیون

به گزارش خبرنگار مهر، از خیابان چهارباغ پایین اصفهان جایی در حوالی چهارراه تختی، راهمان را به کوچه «پشت بارو» کج می‌کنیم تا از کوچه پس کوچه‌هایی که در بعدازظهر پنجشنبه‌ای بهاری مست بوی درخت‌های انجیر و مو شده و از میان آبشار طلایی‌هایی که از روی دیوار خانه‌ها سرازیر شده و به آدم چشمک می‌زنند، به محله اصیل و قدیمی علیقلی‌آقا برسیم.

در گوشه دنجی از خیابان آیت‌اله بیدآبادی یک‌باره با سردر گرمابه علیقلی‌آقا روبه‌رو می‌شویم و انگار ۳۰۰ سال به عقب برمی‌گردیم؛ جلوی در ورودی شلوغ است و جمعیت پرسان پرسان خود را از هزارتوی حمام به «چال‌حوض» می‌رساند تا در بزمی عصرگاهی سری به گذشته بزنند.

بهانه این گردهمایی، نخستین برنامه «اصفهان گرد» با محوریت ۱۰۱ راه برای کشف اصفهان و البته حضور منصور ضابطیان روزنامه‌نگار، کارگردان، مجری، تهیه‌کننده و سفر نامه‌نویس کشورمان است که قرار است به ما بگوید «چگونه در شهر خودمان سفر کنیم؟»

در ابتدای برنامه رضا منجمی مدیر موزه گرمابه علیقلی‌آقا که ابتدا قصد داشت درباره ۲۷۳ حمامی که در دوره صفویه در شهر اصفهان وجود داشته، ۱۵۷ حمامی که تا اواخر دوره پهلوی فعال بوده و تخریب حمام خسرو آقا که از ندانم‌کاری حاصل از جهل با خاک یکسان شد سخن بگوید، نظرش عوض شده است و حاضران را مهمان روایتی از کتاب «فرهنگ‌واره گرمابه» می‌کند.

«آمدن به اصفهان همیشه برای من مایه افتخار است»؛ این بخشی از کتاب، نامه مرحوم غلامعلی رعدی آذرخشی از نویسندگان معاصر به مرحوم محمدعلی جمال‌زاده نویسنده و مترجم اصفهانی در توصیف حمام علیقلی‌آقا است که کارگردان و تهیه کننده سینما تلویزیون و سفرنامه نویس کشورمان سخنان خود در برنامه اصفهان‌گرد را با این جمله آغاز کرد.

روح اصفهان پویا و سرزنده است

منصور ضابطیان اظهار داشت: از دیدگاه من هر شهر روحی دارد که اگر آدم را دوست داشته باشد، دوباره او را به آن شهر دعوت می‌کند، روح اصفهان پویا، سرزنده و شوخ و شنگ است و بر این اساس هر بار بهانه‌ای پیدا می‌شود که به اصفهان سفر کنم و در کوچه پس کوچه‌های آن قدم بزنم.

این کارگردان سینما و تلویزیون افزود: روزی از فرودگاه اصفهان به سمت شهر می‌رفتم که راننده تاکسی از شلوغی و ترافیک آن به خاطر عملیات عمرانی پیاده‌راه کردن چهارباغ گلایه داشت و می‌گفت کاش درخت‌های چهارباغ را قطع می‌کردند و یک لاین به این خیابان اضافه می‌شد! از او پرسیدم اصفهانی نیستی؟ و گمان کرد این موضوع را از نداشتن لهجه فهمیدم؛ این در حالی است که هیچ اصفهانی چنین حرفی درباره شهرش نمی‌زند و در نهایت مشخص شد این راننده اصفهانی نبود و تنها ساکن این شهر بود.

بسیاری از تخریب‌های شهری به دلیل آن است که ما شهر خود را دوست نداریم

ضابطیان با بیان اینکه بسیاری از تخریب‌ها و بی‌توجهی‌ها در شهرهای ما به این دلیل اتفاق می‌افتد که ما شهرهای خود را دوست نداریم، ادامه داد: این موضوع دلایل مختلفی دارد، از جمله اینکه بخشی از مردم در شهرهای محل زندگی خود ریشه ندارند.

سفرنامه نویس کشورمان با بیان اینکه خیلی از شهرها نمی‌توانند مهاجران را تبدیل به شهروندان خود کنند و برخی نیز اساساً مهاجرپذیر نیستند، ادامه داد: از طرف دیگر، در شهرهایی مانند تهران مفهوم محله از بین رفته است، در حالی که ما در گذشته در محله و کوچه تربیت می‌شدیم ولی بچه‌ها الان در کوچه چیزی یاد نمی‌گیرند و با وجود اینترنت و رسانه‌های مجازی، همه انسان‌ها به یک شکل تربیت می‌شوند، بر این اساس متولیان شهر و البته خود ما باید در این ارتباط فکر و برنامه‌ریزی کنند.

هر کوچه نصف جهان و هر اصفهانی یک قصه و روایت دارد

وی با بیان اینکه به‌عنوان شهروند وظیفه‌ای در قبال شهرمان داریم، گفت: در شهری مانند اصفهان هر کوچه و هر اصفهانی یک قصه و روایت دارد که این روایت‌ها را فراموش کرده‌ایم، در صورتی که در دنیا شهرهایی وجود دارد که تور روایت، قصه و راز در آنها برگزار می‌شود که تور ۱۲ روزه شهر بولونیا ایتالیا نمونه‌ای از آن است.

ضابطیان با بیان اینکه قصه‌های شهرها می‌تواند مبنای درآمدزایی قرار بگیرد، بیان داشت: یکی از دوستان مالزیایی من در سفر به ایران یک چمدان پر از لیف، سنگ‌پا، سفیدآب و صابون برگردان (صابون پیچ) با خود برد. بعدها متوجه شدیم این وسایل را در مالزی به صورت پکیج به ۴۰ برابر قیمت فروخته است و چرا ما در ایران نباید این وسایل را در قالب گیفت‌شاپ به گردشگران ارائه کنیم؟!.

وی گفت: اینکه ما چنین چیزهایی را نمی‌شناسیم و مشکل اصلی رسانه‌های تصویری ما مانند تلویزیون است چراکه در سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی این نشانه‌های فرهنگی به نمایش در نمی‌آید و به جای آن لحاف ترک نشان می‌دهیم، این همان اتفاقی است که در تلویزیون برای ساز ایرانی نیز افتاده است.

این مجری و سفرنامه‌نویس کشورمان با بیان اینکه مقصود از این حرف‌ها پرداختن به نوستالژی نیست، افزود: افسوس برای گذشته درست نیست چون خیلی از چیزهای گذشته مثل دهه ۶۰ تلخ بوده است اما در گذر زمان تلخی‌های گذشته را فراموش کرده و تنها شیرینی‌ها را به‌یاد می‌آوریم.

محله علی قلی آقا مهجور در میان فهرست مکان‌های توریستی شهر اصفهان

وی ادامه داد: یکی دیگر از دلایلی که با شهرها قهر هستیم این است که آدم‌های بزرگ آن شهر و محله را نمی‌شناسیم. امروز حدود سه ساعت در محله علیقلی‌آقا گشت زدم و دیدم چه ظرفیت‌های زیادی دارد. به این محله کمتر در فهرست‌های توریستی اصفهان اشاره می‌شود در حالی‌که بازار آن بسیار زیبا و اندازه است که می‌تواند یک سایت توریستی باشد.

ضابطیان با تأکید بر اینکه باید برای هر محله تعریف داشته باشیم، اضافه کرد: اگر این تعریف را نداشته باشیم، تمام محله‌ها شبیه به‌هم می‌شود و فرقی نمی‌کند به محله بیدآبادی یا جلفا بروید، شناخت پتانسیل‌های هر محله به هویت‌بخشی هر محله کمک می‌کند.

فعالیت‌های دسته جمعی دانش آموزان در دنیا برای پویایی شهر

وی بیان داشت: متأسفانه به دلایلی که قابل‌قبول هم نیست در شهرها فعالیت دسته‌جمعی نداریم که این مشکل ارتباط ما را با شهرمان کم می‌کند و بخشی از آن تقصیر متولیان است، به طور مثال در فرهنگ ما این موضوع تعریف نشده که دانش‌آموزان یک دبیرستان جمع شوند و درگیر یک فعالیت جمعی مانند تمیز کردن شهر شوند در حالی که در جهان چنین فعالیت‌های دسته‌جمعی بسیار مرسوم است.

متولیان شهری برای مستحکم کردن ارتباط شهروندان و شهر خلاقیت ندارند

کارگردان کشورمان با بیان اینکه متأسفانه متولیان شهری برای مستحکم کردن ارتباط شهروندان و شهر خلاقیت ندارند، گفت: در فلورانس که خواهرخوانده شهر اصفهان هم هست، تمام تابلوهای راهنمایی و رانندگی یک المان اضافه ایتالیایی هم دارد و هنر پرداختن به همین جزئیات است که در ذهن توریست‌ها باقی می‌ماند.

برنامه ۱۰۱ راه برای کشف اصفهان با پخش مستندی از حاج اکبر خبوشانی از اهالی قدیمی و بازاریان محله علیقلی آقا و روایت او از پهلوانان، علما، بازاریان و قدیمی‌های این محله پایان می‌یابد؛ دکان منبر و ضریح‌سازی وی را کمتر کسی در این محله نمی‌شناسد و مقایسه شهر اصفهان و واشنگتن با لهجه اصیل و شیرین اصفهانی در این مستند، لبخند بر لبان حاضران می‌نشاند و آنها را با امید به تقویت این نشانه های فرهنگی راهی خانه هایشان می‌کند.