تفسیر رحمانی و عقلانی از دین، مانع دین‌گریزی و ارتداد می‌شود

حجت‌الاسلام محمد نصراصفهانی درگفت‌و‌گو با ایکنا از اصفهان، اظهار کرد: ارتداد از نظر واژه‌شناختی به معنای بازگشتن یا برگشتن است و در اصطلاح، بازگشت از دین معنا می‌شود، یعنی کسی که دینی را قبول کرده و سپس از آن انصراف می‌دهد.

وی با بیان اینکه ارتداد به دو شکل صورت می‌گیرد و فرایندی متفاوت است، گفت: به‌طور مثال فردی در خانواده خود با دین خاصی آشنا شده و بعد آن را ترک می‌کند، یعنی مرتد فطری به کسی گفته می‌شود که از ابتدا مثلاً در خانواده مسلمان بزرگ شده و بعد از اینکه به بلوغ رسید از دین برگشته است. در حالت دوم، فرد، ابتدا دینی را مورد مطالعه قرار داده و به آن ورود پیدا می‌کند، ولی بعد به هر دلیلی اعم از سیاسی یا اعتقادی، از آن دین منصرف می‌شود.

دلایل ارتداد
عضو هیئت علمی گروه مدیریت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با بیان اینکه ارتداد به دلایل مختلفی رخ داده و این دلایل می‌تواند سیاسی یا فکری باشد، افزود: تقریباً در طول تاریخ، در تمام ادیان حکومت‌ها برای حفظ عقاید مردم و جلوگیری از هرج و مرج و همچنین جلوگیری از ورود و خروج به ادیان، برای کسی که تغییر دین می‌دادند، حکم سنگینی همچون اعدام در نظر می‌گرفتند تا افرادی که وارد دین می‌شوند بدون تحقیق وارد آن نشوند تا بخواهند پس از چندی از آن جدا شوند، یا عده‌ای برای سست کردن عقاید مردم وارد شده و سپس به این بهانه که این دین خوب نیست از آن خارج شوند. در آیه 72 سوره آل‌عمران آمده است: «جماعتى از اهل کتاب می‌گفتند در آغاز روز به آنچه بر مؤمنان نازل شد ایمان بیاورید و در پایان روز انکار کنید، شاید مومنان متزلزل شده و از اسلام برگردند».

نصر ادامه داد: ارتداد، یک بار در ارتباط بین انسان و خدا مطرح است که در اینجا مجازات چنین عملی محرومیت از نتایج تکوینی آن و به وجود آمدن خلل در رابطه بین انسان و خدا و سرنوشت اخروی اوست، چنانکه خداوند در آیه 217 سوره بقره می‌فرماید:«وَ مَنْ یَرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ، فَیَمُتْ وَ هُوَ کَافِرٌ، فَأُولَئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ أُولَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ». ارتداد در سطح دیگر، مربوط به رابطه انسان و دیگر انسان‌ها و قدرت سیاسی است که حکم متفاوت پیدا می‌کند و قانونگذار در مورد آن تصمیم می‌گیرد. پیامبر اکرم(ص) برای جلوگیری از این توطئه و تزلزل ایمان مردم، حکم ارتداد را وضع فرمودند.

اعلان جنگ مخفیانه علیه جامعه دینی
وی گفت: از بعضی از آیات قرآن کریم از جمله آیه 25 سوره محمد، این‌طور استفاده می‌شود که اصولاً تغییر دین ارتداد مصطلح نیست و حکم ارتداد مصطلح را ندارد، بلکه ارتداد مصطلح نوعی اعلان جنگ مخفیانه علیه جامعه دینی برای کسب قدرت یا ثروت دنیوی است و اینکه چرا حکم آن در قرآن ذکر نشده، به این دلیل است که تا به زبان مطرح نشود، نوعی امر قلبی محسوب می‌شود و امر قلبی قابل اثبات نیست؛ لذا برای آنان که به تعبیر قرآن « کَرِهُوا مَا نَزَّلَ اللَّهُ» و « وَکَرِهُوا رِضْوَانَهُ» مجازات اخروی در نظر گرفته است و اگر پیامبر(ص) چنین افرادی را مستحق قتل دانسته به این دلیل بوده که آنان مخالفت خود را به صورت علنی ابراز کردند و در مقابل مصالح مردم و مسلمانان ایستاده بودند.

نصر خاطرنشان کرد: برخی فقهای مسلمان بین این دو نوع ارتداد یعنی ارتداد از سر تحقیق و ارتداد سیاسی تفاوتی قائل نشده و حکم واحدی را برای هر دو صادر می‌کردند. بین فقه سنتی و برخی فقهای امروزی تفاوتی وجود دارد، زیرا برخی از مراجع معتقدند اگر علت ارتداد واقعا علمی و تحقیقی باشد، یعنی کسی به این نتیجه برسد که دین برتری نسبت به اسلام وجود دارد و از دین اسلام دست بکشد، چنین شخصی حکم اعدام ندارد و احکام ارتداد برای او جاری نمی‌شود، ولی برخی فقهای به طور کلی هر شخصی را که از دین روی گردان می‌شد، مرتد و حکمش را اعدام می‌دانستند.

اعتقاد قلبی با اجبار سازگار نیست
وی در ادامه درباره موضوع انتخاب دین، گفت: در قرآن آیه‌ای نظیر «لقد کرمنا بنی آدم» و «لا اکراه فی الدین» آمده، و به این معنا است که انتخاب دین اجباری نیست. دین و ایمان باید از روی انتخاب، اراده و اختیار باشد. اصولاً اعتقاد امر اجباری نیست و فردی را نمی‌توان مجبور به داشتن باور خاصی کرد. اگر شخصی معتقد باشد که دینی از کارایی برخوردار نیست و بخواهد از دین برگردد، ولی از ترس مجازات ظاهرا بر دین قبل باقی باشد، چنین دین و ایمانی ارزش ندارد.

ایمان تقلید پذیر نیست
این استاد دانشگاه بیان کرد: اصولاً افراد برای پذیرش هر دینی باید تحقیق کنند، زیرا مسئله ایمان تقلیدپذیر نیست، بلکه مستلزم تحقیق، تدبر و امری قلبی است. این نکته را هم باید توجه داشت که تحقیق غیر از جوگیر شدن و پیروی از مد و هوس است. اگر دین عقلانی، رحمانی و انسانی عرضه شود چه دلیلی برای گریز از دین و ارتداد وجود دارد بلکه برعکس به تعبیر قرآن «إِذَا جَاء نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ، وَ رَأَیْتَ النَّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللَّهِ أَفْوَاجًا»، محقق می‌شود.

انتهای پیام