آغاز فاز دوم مرمت مناره بازار گسگر/ ارتفاع30متری برج باز می گردد؟

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مهری شیرمحمدی: ماذنه‌ای برای اعلام ساعت شرعی یا برج دیدبانی بوده، درست نمی‌دانیم اما افسانه‌های محلی دهستان طاهر گوراب از توابع شهرستان صومعه سرا می‌گوید؛ این منطقه حاکمی بنام «چهل گوش چمنی» داشت که قصد کرده بود با خدا مبارزه کند. بدین منظور برجی ساخت تا به آسمان برود.

می‌گویند، این برج ۳۳ متری در زمان جنبش جنگل به رهبری میرزا کوچک جنگلی به عنوان برج دیدبانی استفاده شده است برج ۳۳ متری مناره بازار در زمان جنبش جنگل به رهبری میرزا کوچک جنگلی به عنوان برج دیدبانی استفاده می‌شد. پر بیراه هم نیست از مناره بازار گسگر تا گوراب زرمیخ (که اسلحه خانه و مدرسه نظام جنگلیان بود) و از آنجا تا دهستان کسما، مقر اصلی جنگلیان، فاصله چندانی نیست.

برای دیدن مناره بازار گسگر باید به دهستان طاهر گوراب در ۵ کیلومتری مرکز شهرستان صومعه سرا بروید. اطراف برج را زمین‌های شالیزاری فرا گرفته و همین فضای باز به دیدن برج بیشتر کمک می‌کند. از جاده اصلی تا برج راه باریکی بیننده را به محل برج می‌رساند. اما درب اصلی برج، آن سوی راه فعلی است. ورودی برج بدون در است. اگر توان بالا رفتن از راه پله‌های بلند مناره را دارید، می‌توانید از راه پله‌های مارپیچ بالا بروید. دو دریچه نور فضای بیرون را به داخل می‌تاباند. در حال حاضر، مناره تزئینات خاصی ندارد. تنها یک مناره آجری مرتفع که در قسمت فوقانی مناره دو ردیف نقش هندسی تزئین شده دارد.

به یاد دارم «دکتر منوچهر ستوده» موفق به دیدن داخل برج نشده بود. آن زمان برج، دربی آهنی داشت. وی که دهه ۴۰ از بناهای میراثی گیلان بازدید و تصاویر و یادداشت‌های خود را منتشر کرده، این مناره آجری را یکی از عجایب هفتگانه گیلان لقب داده است.

تصویری که نویسنده «از آستارا تا استرآباد» در کتابش منتشر کرده با مقایسه ارتفاع فعلی برج، نشان می‌دهد از ارتفاع مناره کاسته شده است. زمانی که ستوده از برج بازدید کرده بود بخش فوقانی فرو ریخته بود. با مقایسه ارتفاع نورگیرها تا بخش مرمت شده فعلی نشان می‌دهد، دست کم یک سوم مناره مرمت نشده و ارتفاع برج به اندازه قبلی بازنگشته است. «در بالای مناره که فعلاً روی در خرابی دارد، تزئینی آجری دیده می‌شود و پایین‌تر از آن نیز در دو ردیف تزئین دارد.» (ستوده، صفحه ۱۹۵)

خچکو سفیر لهستان وقتی مناره را دیده، ارتفاع برج را ۳۰ متر نوشته است، البته روایت‌هایی هم مبنی بر ارتفاع ۳۳ متری مناره گزارش شده است. اما اکنون برج تنها ۱۸ متر ارتفاع دارد. اگرچه گفته شده قدمت برج به دوره سلجوقی بر می‌گردد، اما آنچه در پرونده میراثی این اثر ثبت شده، قدمت آن را به زمان صفویه می‌رساند. آنچه مسلم است، این بنای آجری از زمان صفویه تاکنون توانسته هوای مرطوب گیلان را دوام آورد. اما زلزله تابستان ۱۳۶۹ منجیل سبب ۱۲ متر دیگر از ارتفاع برج را فروریخت.

ثبت مناره بازار در فهرست آثار ملی در بهمن ۷۸

کارشناس مسئول ثبت بناهای میراثی اداره کل میراث فرهنگی گیلان درباره قدمت این مناره به خبرنگار مهر می‌گوید: مناره آجری گسگر، قدمت صفوی دارد. این مناره در شهرستان صومعه سرا، روستای مناره بازار ۹ کیلومتری غرب شهر قرار دارد.

مهدی میرصالحی با اشاره به تخریب مناره در زلزله منجیل می‌افزاید: ۱۲ متر از ارتفاع این مناره در زلزله منجیل فرو ریخت و تنها ۱۳ متر بخش تحتانی سالم مانده است و بعد از زلزله، پرونده میراثی این اثر آماده و برای ثبت در آثار ملی پیشنهاد شد ولی با تأخیر ۱۰ ساله در نهایت در بهمن ۱۳۷۸ و به شماره ۲۶۸۱ ثبت ملی شد.

وی ادامه می‌دهد: متأسفانه از بانی و سال احداث این مناره اطلاعاتی در دست نیست. اما در کتاب ولایت دارالمرز نوشته لوئی رابینو (کنسول انگلیس در رشت در اوایل قرن بیستم) افسانه‌ای به نقل از خچکو سفیر لهستانی الاصل دربار روسیه تزاری که در زمان محمد شاه قاجار به ایران و صفحات شمالی یعنی گیلان و مازندران سفر کرده روایتی از این برج هست. که فردی بنام «چهل گوش چمنی» آن را ساخته است.

قدمت مناره به دروه صفویه باز می‌گردد

میرصالحی می‌افزاید: فردی بنام چهل گوش چمنی در گیلان سندیت ندارد. ولی با توجه به توصیفات «خچکو» که در اوایل حکومت قاجار برج را دیده، می‌توان گفت، قدمت برج به زمان صفویه می‌رسد. خچکو وضعیت مناره را اینگونه توصیف می‌کند (در مناره بازار بر سر راه گسگر مناره‌ای قرار دارد که بدنه آن را کسی سوراخ کرده و سر آن خراب و قسمتی از آن افتاده است. احتمال دارد این مناره را به منظور نگهبانی ساخته باشند. ارتفاع آن به سی متر می‌رسد.)

این کارشناس ادامه می‌دهد: در دوره افشاریه و زندیه در گیلان به لحاظ بی ثباتی سیاسی به مسائل عمرانی کمتر توجه شده بنابراین می‌توان احتمال داد این بنا در دوره صفویه ساخته شده باشد زیرا در آن زمان غرب گیلان، توسط خاندان اسحاقی اداره می‌شد.

میرصالحی مصالح به کار رفته در مناره را آجر و ملاط ساروج عنوان و می‌افزاید: آجر به کار رفته در این بنا به ابعاد ۲۹ در ۲۱ سانتی متر و ضخامت ۴.۵ سانتی متر است. مقطع این مناره دیواره‌ای و هر چقدر به طرف بالا حرکت کنیم از قطر دایره تشکیل دهنده کاسته می‌شود در این مناره از طریق یک در ورودی که در جهت جنوبی قرار دارد می‌توان به داخل مناره راه یافت.

آغاز مرحله دوم مرمت مناره بازار

دایره بیرونی مناره در پایه به ۱۹ متر می‌رسد که با احتساب ضخامت ۱.۳۰ سانتی متر دیوار قطر داخلی مناره در ارتفاع ۱۰ متری از سطح زمین به ۲.۵ متر می‌رسد در سمت شرق یک نورگیر با ابعاد ارتفاع نورگیر یک متر عمق نورگیر ۱.۳۰ متر و پهنای نورگیر ۱۰ سانتی متر در ارتفاع ۶ متری از سطح زمین تعبیه شده است.

مدیر میراث فرهنگی شهرستان صومعه سرا با اشاره به فاز اول مرمت این مناره به خبرنگار مهر می‌گوید: سال گذشته با اعتبار ۱۵ میلیون تومان از اعتبارات میراث فرهنگی، محوطه سازی و سنگفرش اطراف مناره را آغاز شد.‌ سال گذشته با اعتبار ۱۵ میلیون تومان از اعتبارات میراث فرهنگی، محوطه سازی و سنگفرش اطراف مناره را آغاز شد.

علیرضا مهرگان ارتفاع فعلی برج را ۱۸ متر عنوان و می‌افزاید: فاز دوم مرمت مناره بازار گسگر در هفته میراث فرهنگی با حضور مدیر کل میراث فرهنگی گیلان و فرماندار شهرستان صومعه سرا آغاز شده است. در فاز دوم، درب ورودی مناره نصب شده و با اعتبار ۵۰ میلیون تومانی، باقی سنگ فرش ورودی مناره نیز به پایان می‌رسد.

مدیر میراث فرهنگی شهرستان صومعه سرا ابراز امیدواری کرد تا دو ماه آینده فاز دوم پروژه به پایان رسیده و در فازهای بعدی ارتفاع واقعی برج بازگردد.