تنهایی محصول جدا شدن آدمی از امر الهی است

خبرگزاری شبستان، گروه اندیشه: «معنای زندگی» در نهمین برنامه سری جدید خود با اجرا و کارشناسی «سید محمد تقی موحد ابطحی» میزبان «میثم سفید خوش»، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی بود تا به موضوع «تنهایی» بپردازند.

سفید خوش در مقدمه درباره پدیدار شناسی تنهایی توضیح داد: احتمالاً نمی توان به عنوان یک امر ذاتی تنهایی را تلقی کرد، بلکه باید به دنبال شرایطی در آگاهی و فرهنگ بگردیم که باعث پدید آمدن تنهایی شده اند. از آنجایی که آدمی متوجه می‌شود که متفاوت با دیگران است، یعنی خودش را از دیگران تشخیص می‌دهد، چه دیگری طبیعی و چه دیگری انسانی، ادراکش از وضعیتی که بعداً اسمش تنهایی می‌شود آغاز می‌شود. به نظر می‌رسد از جایی که بشر عقلانیت رشد یافته تری پیدا می‌کند، این تشخیص، شکل روشن‌تری پیدا می‌کند.ی عنی شاید حدود ۳ یا ۴ هزار سال است که ما به صورت خود آگاه درباره تنهایی، توسط شعرا و فیلسوفان صحبت می‌کنیم. این بدان معنا نیست که انسان قبل از این ۳ یا ۴ هزار سال، هیچ درکی از تنهایی نداشته است، ولی گویی در این ۳ یا ۴ هزار سال، به دلیل پیدایش یک خردمندی رشد یافته، خود آگاهی نسبت به تنهایی در کانون توجه متفکران قرار گرفته است.

خرد و خیال دو نیروی بنیادین انسان

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: تنهایی محصول جدا شدن آدمی از طبیعت و از انسان‌ها و از امر الهی است و این توسط خرد اتفاق می‌افتد. آدمی دو نیروی بنیادین دارد: یکی نیروی خیال و دیگری خرد. کار نیروی خیال بر هم زدن مرزها است. این نیرو کثرت گرا و سیال است و ما را در ارتباط قرار می‌دهد. اما کار خرد تشخیص و تفکیک است. به نظر من تنهایی محصول خرد است. نیروی خرد و خیال در هم آمیختگی دارند و اینطور نیست که وقتی نیروی خیال کار می‌کند، نیروی خرد تعطیل شود. تمام تناقض‌هایی که در شعر شعرا و حکمت حکماً می‌بینیم، به پیچیدگی‌های بازی‌های خرد و خیال بر می‌گردد.

سفید خوش در پاسخ به این سوال که «از چه زمانی مسیر آشنایی و التفات به خود و دیگری پدید آمد و مفهوم تنهایی به عرصه قدم گذاشت؟»، گفت: اگر بخواهیم مرجع خودمان را مکتوبات قرار دهیم، ناچاریم به یونان سه هزار سال پیش برویم. «ایلیاد» هومر نخستین مکتوبی است که ما به صورت کامل در اختیار داریم و آثار افلاطون نخستین مکتوبات علمی موجود در تاریخ بشرند. در شعر حماسی هومر هنوز آدمی متوجه تفرد خود نیست و غرق در جمع است اما در همان جا رگه‌های ادراک تنهایی شروع شده است. تراژدی‌های یونان به صورت آشکار تنهایی سوزناک آدمی را به تصویر کشیده اند. وقتی خودآگاهی ما نسبت به تنهاییمان در تراژدی‌ها آشکار شد، به نحو عجیبی نخستین سیستم‌های فلسفی ظهور می‌کنند. به نظر من توضیح تنهایی در سیستم‌های فلسفی رشد جدی پیدا می‌کند و دور آدمی مرز می کشند.

انسان گرفتار بین خرد و خیال

وی ادامه داد: انسان موجودی است که بین خرد و خیال گرفتار است. ریشه‌ی ضرورت تلاش برای تربیت خویش تا لحظه آخر زندگی و جنگ بر سر ارزش‌های اخلاقی و انسانی به این تعارض بر می‌گردد. این تعارض چون درونی است همواره نیازمند تربیت و تلاش است.

سفیدخوش در مورد مواجه فیلسوفان و هنرمندان دنیای مدرن با تنهایی بیان کرد: در دوره مدرن سرعت اتفاقات باعث پیچیدگی قضیه شده است. چون ادراک جمع بزرگ شده است، ادراک تفرد هم بزرگ شده است و به نظر من تنهایی مدرن، تنهایی بزرگی است چون جمعیت نیز بسیار بزرگ شده است. کانت دو جهان درون و برون برای ما ساخت و دعوت کرد که ما توجه داشته باشیم که همزمان در هر دو جهان زیست می‌کنیم. در جهان درون یا جهان آزادی ما واضع قوانین و امیدهای خودمان هستیم. کانت می‌گوید: اگر در سلسله‌ی عِلّی پدیده‌های طبیعت دنبال معنای زندگی می‌گردید، به بی راهه رفتید. تنها راهتان رفتن به جهان درون است و پیدا کردن چیزی در آنجا برای معنا دار کردن زندگیتان است. از نظر کانت، خداوند عامل بزرگ معنا داری زندگی است، اما باید آن را در درون یافت.

آیا تنهایی به خودشکوفایی من کمک می‌کند؟

سفید خوش پاسخ داد: تنها زمانی تنهایی می‌تواند به خودشکوفایی منتهی شود که بعد از قبول تعارض نیروهای آدمی، به دیالکتیک تنهایی و تفرد با جمعیت راه بدهیم. اگر تنهایی امکانی باشد برای اینکه من در یک رفت و آمد با جمع به بازیابی خود اقدام کنم، این تنهایی مرا به شکوفایی می‌رساند.

وی در جمع بندی گفت: من فکر می‌کنم قضاوت‌های یک سویه در مورد تفرد یا در جمع بودن را باید تعلیق کنیم. تنهایی می‌تواند بسیار شریف یا آسیب رسان باشد همانطور که جمع هم به همین نحو است. جمع در ذات خودش مهلک نیست و ما باید بتوانیم بین تفرد و جمع در رفت و آمد باشیم.

برنامه «معنای زندگی» به تهیه کنندگی محسن کرمی، محصولی از گروه فرهنگ و اندیشه شبکه چهار سیما است که در ماه رمضان هر روز ساعت ۱۹ راهی آنتن این شبکه می‌شود.

پایان پیام/248