دوام زبان فارسی با قدرت فردوسی و پیوند گردشگری ادبی

شیراز- ایرنا- پاسداشت زبان فارسی به واسطه تاثیر شگرف ابوالقاسم فردوسی به عنوان نماینده ادیبان تاریخ ایران با نام او پیوند خورده است، در این میان توجه به طبیعت زبان، گردشگری ادبی و حراست از این زبان، فراتر از یادواره های سنتی بر دوام و قوام این زبان در گستره جهان تاثیرگذار است.

به گزارش ایرنا، کمتر ایرانی‌ای است که وقتی سخن از زبان فارسی و زنده ماندن آن از پس رویداد‌های دشوار تاریخ رانده می‌شود، به شاهنامه فردوسی نیندیشد و حتی اگر آن را نخوانده باشد، بیت ماندگار برافکندم از نظم کاخی بلند که از باد و باران نیابد گزند را در خاطر نداشته باشد.
زبان فارسی مهم‌ترین میراث هویتی ایرانیان و در دیدی وسیع‌تر فارسی‌زبانان جهان است. زبانی که به گواه شنوندگان آن بسیار خوش‌نوا و به گواه گویندگان آن، شیرین است.
پاسداشت زبان فارسی را با فردوسی و اثر سترگش شاهنامه پیوند زنده‌اند و از دیرباز گفته‌اند که اگر شاهنامه نبود زبان فارسی هم نبود، این تلقی البته از بسیاری جهات نادرست است؛ اما تاثیر فردوسی به عنوان نماینده شاعران پارسی‌گو برای حفظ ادبیات و زبان فارسی انکارناپذیر می‌نماید.
ویژگی مهم فردوسی در این است که با آنکه از سرایش شاهنامه‌اش هزار سال می‌گذرد، بسیار کمتر از آثار معاصر خود و حتی پس از آن، برای خوانندگان امروز دشوار است.
در خواندن شاهنامه کمتر به فرهنگ لغت نیاز داریم؛ چون فردوسی داستانش را به 'زبان معیار' و طبیعی زمان خود سروده است و در عین دقت و ظرافت های واژگانی بهترین کلمات را انتخاب کرده و تکلف و تصنعی در زبان به کار نبرده است.
یکی از دلایل مقبولیت عامه زبان شاهنامه فردوسی از کلمه های دور از ذهن و معمول بوده است و همین باعث شده که این متن در زندگی و فرهنگ مردم حضور چشمگیری داشته باشد و این دوست داشتن، خواندن و شنیدن شاهنامه سبب شده، لغات، ترکیبات و تعبیرات آن به نوعی در بین مردم متداول شود و بر سر زبان‌ها بیفتد.
آراستگی زبانی فردوسی چنان مورد توجه نویسندگان و شاعران بعد از آن قرار گرفته که بسیاری سعی کرده‌اند تا چندین دهه با تقلید از فردوسی آثاری را بسرایند.
برخی می پندارند که فردوسی هیچ واژه عربی در کتابش به کار نبرده؛ اما این تلقی عمومی نادرست است و فردوسی چنانچه هنجار زبان عصر خودش بوده، از واژه‌های عربی نیز استفاده کرده است.
در برخی نسخه‌ها 706 واژه عربی و در برخی دیگر 500 واژه عربی را برشمرده‌اند که این تعداد در 50 هزار بیت یعنی یک بار در هر صد هزار بیت که بسامدی بسیار پایین را نشان می‌دهد. در شاهنامه، البته معدودی لغت ترکی هم به کار رفته است.
هرچند هدف فردوسی از نظم شاهنامه، آفریدن حماسه ملی برای همه مردم ایران بوده که زبان آن 'معیار' و زبان 'رسمی' زمان خود یعنی فارسی دری بوده است.
وقتی سخن از معیاربودن زبان به میان می‌آید، بیش از ادبا باید سراغی از زبان‌شناسان گرفت؛ چراکه این ویژگی مهم‌ترین دستمایه آنان برای دفاع از نظریات حوزه زبانشناسی به شمار می‌رود و در همین جاست که گاه با ادیبان دچار بحث و گفت‌و‌گو می‌شوند.

** ملزومات پاسداشت زبان فارسی
عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور مرکز شیراز و مدیر گروه زبانشناسی این دانشگاه در گفت‌وگو با ایرنا خرسند بودن ایرانیان و دیگر
فارسی‌زبانان جهان از ماندن زبان فارسی را مرهون امثال حکیم ابوالقاسم فردوسی می‌داند. بهزاد مریدی می‌گوید: واقعیت این است که هر زبانی روزی متولد می شود و روزی خواهد مرد و این موضوع اجتناب ناپذیر است؛ اما بر مردمان، ادبا، شعرا و نویسندگان و اهل قلم است که دوام و قوام زبان را به درازا بکشند.
او تحولات زبانی را امری طبیعی می‌داند و تاکید می‌کند که صحبت کردن به زبان فارسی عصر فردوسی یا عصر سعدی ملاک فارسی سخن‌گفتن امروز نیست.
مریدی می‌افزاید: اصرار به گفت‌وگو و تلاش برای استفاده ‌واژه‌های کمتر از زبان‌های بیگانه به دوام هر زبان کمک بسزایی خواهد کرد و به پابرجایی آن یاری می‌رساند.
این زبان‌شناس با اشاره به سیر تحول زبان فارسی در سه دوره باستان، میانه و معاصر خاطرنشان می‌کند: زبان فارسی امروز به جا مانده از زبان دری یا زبان ایرانی میانه، است که از زبان پهلوی ساسانی برجای مانده است و تفاوت‌هایی که امروز در کشورهای همزبان در گویش و گفتار و لهجه دیده می‌شود به همین تقسیم بندی زبان فارسی بر می گردد.
مریدی نقش رایزنان فرهنگی ایران را در سراسر جهان گسترش زبان فارسی با همکاری گروه های ادبیات و زبان شناسی دانشگاه های مختلف کشور عنوان می‌کند و می‌گوید: تلاش برای ایجاد کرسی‌های متعدد زبان فارسی و ایران‌شناسی در دانشگاه‌های جهان موجبات ترویج زبان فارسی را فراهم آورده است.
او البته بر نقش هنر نیز در این میانه تاکید می‌کند و معتقد است: زبان فارسی برای فهم بهتر شعر و ادبیات در بسیاری کشورها گسترش یافته است و بسیاری از ایران‌شناسان جهان به عشق حافظ، سعدی، فردوسی و عرفان مولانا به زبان فارسی روی آورده اند.
استاد رشته زبان‌شناسی اذعان می‌دارد: نمی‌توان گفت زبان فارسی در بلاد تکلمی جایگاه گسترده‌ای دارد؛ اما باید گفت جایگاه ویژه‌ای دربین زبان های امروز دنیا دارد.

** گسست دانشگاه و اجتماع کاستی‌هایی را در پاسداشت زبان فارسی پدید آورده است
مریدی با اشاره به نقش بسیار مهم شهر شیراز به منزله یکی از شهر‌های مهم فرهنگی ایران و قطب دانشگاهی زبان و ادبیات فارسی، بیان می‌دارد: استادان ادبیات و زبان‌شناسی دانشگاه‌های مختلف شیراز در حوزه علمی و پژوهشی بسیار موفق عمل کرده‌اند و از همین منظر می‌توان گفت در حوزه علمی در زبان فارسی کم‌کاری نشده است.
وی ادامه می‌دهد: با این حال در حوزه اجتماعی کم‌کاری‌هایی کرده‌ایم که به واسطه گسست بین اجتماع و دانشگاه است.
رئیس گروه زبانشناسی دانشگاه پیام‌نور شیراز خاطرنشان می‌کند: یادواره های مختلفی همچون یادواره سعدی و حافظ و نیز یادروزهایی همانند یادروز فردوسی و مولانا فرصتی برای کاهش فاصله و شکاف حوزه علمی زبان فارسی و اجتماع است.
مریدی با بیان اینکه رسالت مسئولان فرهنگی و فرهنگوران در یادواره‌های مختلف در شیراز بسیار سنگین است، پیشنهاد می‌کند: با اتصال این رویداد‌های فرهنگی مختلف می‌توان اتفاقات بزرگی را در شیراز زیر سایه زبان فارسی رقم زد؛ برای مثال فاصله یادروز مولانا و حافظ تنها 12 روز است یا بین یادروز سعدی و فردوسی فقط 24 روز فاصله است که می‌توان با تدوین طرح گردشگری ادبی میزبان بزرگان زبان و ادب فارسی از سراسر جهان بود.

** گردهمایی فرهنگی برمبنای زبان فارسی حلقه گمشده رویداد‌های فارس است
این استاد دانشگاه می‌افزاید: گردهمایی فرهنگی برمبنای زبان فارسی حلقه گمشده رویداد‌های فارس و شیراز است که چنانچه به آن توجه شود، به قوی شدن جایگاه شیراز در حوزه ادبی می‌انجامد.
وی اردیبهشت‌ماه و مهرماه شیراز زیباترین و چشم‌نوازترین ماه‌های سال در این شهر می‌داند که در بازه‌ای چهل روزه بستر بسیار مناسبی را برای دعوت از رایزنان فرهنگی دیگر کشور‌ها و استادان زبان فارسی برای زبان فارسی فراهم می‌آورد.
مریدی امیدوار است زمینه برای گردشگری ادبی در شیراز فراهم شود و در توضیح این مطلب می‌گوید: یادگیری زبان آلمانی یا چینی برای ورود به اقتصاد آنهاست؛ اما همگان زبان فارسی را برای ورود به فرهنگ ایرانی، شناخت سعدی و حافظ و فردوسی و درک مولانا می‌آموزند.
او در بخش دیگری از این گفت‌و‌گو حفظ زبان فارسی را وظیفه هر ایرانی می‌داند و می‌گوید: زبان هویت ملی هر کشور است که با از میان رفتن آن، کار آن کشور نیز تمام می‌شود؛ از همین رو وظیفه تک‌تک افراد است که در حفظ آن بکوشند.
این زبانشناس درخصوص تغییرات مخرب ایجاد شده در زبان فارسی با ظهور فضای مجازی می‌گوید: فضای رسانه‌ای، ادبا و شعرا می توانند به حفظ زبان فارسی کمک کنند و اینکه در چنین مواقعی افسرده شویم و بپنداریم زبان فارسی از دست رفته، نادرست است.
مریدی با تاکید بر اینکه تحول زبان اجتناب‌ناپذیر است، ابراز می‌دارد: خصیصه زبان تحول است و نمی‌توان جلوی تغییرات آن را گرفت؛ البته شاید بتوان روند آن را کند کرد، اما زبان مسیر خود را پیدا می‌کند و به سمتی می‌رود که هویت‌ افراد را مشخص کند.
او در توضیح این مطلب می‌گوید: ممکن است بخشی از جامعه با ادبیات 'چاله‌میدانی' صحبت کند، بخشی با ادبیات فضای مجازی؛ اما در نهایت در آینده نوع گفت‌وگوی افراد می تواند سن، هویت شغلی و خانوادگی آنها را مشخص کند.
وی در این راستا نقش سیاسیون، سخنوران، دانشمندان و استادان را بسیار مهم تلقی می‌کند و ادامه می‌دهد: نباید به بهانه مردمی بودن با هر ادبیاتی با مردم صحبت کنیم، این نکته‌ای است که در ادوار مختلف صورت گرفته است و تاثیرات منفی و عمیقی را بر جای گذاشت.
25 اردیبهشت ماه با عنوان یادروز حکیم ابوالقاسم فردوسی و روز پاسداشت زبان فارسی در تقویم ملی کشور ثبت شده است.
7375/ 2027

حتما بخوانید: سایر مطالب گروه فرهنگی و هنری

برای مشاهده فوری اخبار و مطالب در کانال تلگرام ما عضو شوید!