کتیرا، فرصتی برای رونق اقتصاد روستاهای خراسان شمالی

بجنورد-ایرنا- خراسان شمالی از رویشگاه های اصلی گون مولد کتیرا است و سابقه برداشت این محصول در آن به چند دهه قبل بازمی گردد اما روستاییان این منطقه هنوز نتوانسته اند از این فرصت اقتصادی به خوبی بهره برداری کنند.

به گزارش ایرنا، رویشگاه های مهم گون در خراسان شمالی در شهرستان های بجنورد، جاجرم و اسفراین است که تاکنون برای 12 هزار و 637 هکتار از گستره آن طرح بهره برداری تهیه شده است.
کتیرا محصول اصلی گیاه گون است که از ترشحات صمغی خشک شده حاصل از گیاه «آستراگالوس گومی فرا» و بر اثر خراش دادن ساقه گیاه گون، حاصل می شود.
برداشت کتیرا در خراسان شمالی بیشتر توسط روستاییان به شیوه سنتی و البته غیراصولی صورت می گیرد که تهدیدی جدی برای حیات این گونه با ارزش و پایین آمدن کیفیت محصول استحصالی می شود.
کتیرا یکی از مهمترین محصولات فرعی اکوسیستم های مرتعی است که ارزش اقتصادی زیادی دارد. ایران نیز مهمترین تولید کننده کتیرا در منطقه بین اقیانوس آرام و قاره آسیاست و ترکیه پس از آن در رتبه دوم قرار دارد.
صمغ کتیرا جزو مهمترین منابع صمغ تجاری دنیا به شمار می رود. تاریخ استفاده از کتیرا در مصارف دارویی (طب) به چندین دوره قبل از میلاد بر می گردد. در حال حاضر صمغ کتیرا علاوه بر مصارف درمانی در صنعت نیز موارد استعمال فراوانی دارد.
آمارهای موجود در زمینه تجارت گیاهان دارویی اهمیت اقتصادی محصولات فرعی مرتعی را به خوبی نشان می دهد. سالانه حدود 250 تن کتیرا از مراتع کشور برداشت می شود که ارزش صادراتی آن حدود 401 هزار دلار است.
ارتفاع گیاه گون، به بیش از 75 سانتیمتر هم می رسد، این گیاه با فرم های رویشی یکساله یا چند ساله علفی بوته ای، نیمه درختچه ای، بالشتکی و خارپشتی یا کوهانی دیده می شود.
دانه های گون به شکل گرد و استوانه ای دارای سطح صاف یا شیاردار است که تولید کتیرای زرد می کنند.
با توجه به ارزش اقتصادی بالای گون مولد کتیرا و همچنین نقش مهم آن در حفاظت از آب و خاک در ارتفاعات بسیار بالا و تامین تغذیه دام های اهلی و وحشی، حفاظت از این گونه با ارزش بسیار ضروری به نظر می رسد.
بنابر این نیاز است طرح های احیا و بهره برداری از محصولات فرعی مرتعی و جنگلی به خصوص کتیرا و به کارگیری روش های اصولی و فنی برای جلوگیری از بهره برداری بی رویه و بیش از حد مجاز، تهیه و اجرایی شود.
کارشناس مسئول بهره برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در این باره گفت: گون با نام علمی آستارگالوس متعلق به خانواده باقلا است و بیش از 25 گونه گون، مولد کتیرا وجود دارد که حدود 17 میلیون هکتار از زمین های ایران، زیر پوشش گونه های مختلف گون است.
علیرضا احمدی اسکویی اظهار داشت: گون گوسیپینوس، مهمترین گونه مولد کتیرا است که در استان خراسان شمالی هم وجود دارد و از این گونه، کتیرای سفید بسیار مرغوبی استخراج می شود.
وی اظهار داشت: آغاز رشد رویشی گون مولد کتیرا از اواسط اسفند تا اواخر فروردین، آغاز گلدهی از اواسط تیرماه، بذردهی اواسط مرداد تا اواسط شهریور، ریزش بذر اواسط تا اواخر شهریور، رشد مجدد پاییزی بسته به شرایط آب و هوایی از اواسط مهر تا اواخر آبان و آغاز خواب زمستانه آن از اوایل آذر است.
گون کتیرا عمدتا در اقلیم های نیمه خشک سرد و فراسرد در اقلیم مدیترانه ای سرد و فراسرد و در سطوح کمتر در اقلیم های خشک بیابانی سرد و نیمه مرطوب سرد رویش دارد و تجدید حیات از طریق بذر، قوه نامیه بذور جمع آوری شده معمولا 60 درصد است.
احمدی اسکویی درباره کاربرد کتیرا گفت: کتیرا یکی از مهمترین محصولات فرعی اکوسیستم های مرتعی است که کاربردهای فراوان و ارزش اقتصادی زیادی دارد.
وی اظهار داشت: این ماده از مهمترین صمغ های گیاهی است که در صنایع داروسازی برای پوشش پلاستیکی، لعاب قرص، واکسن سازی و تهیه شربت های معده استفاده می شود.
وی خاطرنشان کرد: همچنین به عنوان یک عامل امولسیون کننده، سوسپانسیون کننده و عامل افزاینده و ویسکوزیته و تهیه مسیلاژ مصرف دارد. در پزشکی برای درمان دردهای مربوط به دندانپزشکی، تقویت معده، رفع سینه درد و به عنوان ملین کاربرد دارد.
وی افزود: از کتیرا در صنعت برای کاغذسازی، چسب سازی و رنگرزی استفاده فراوانی می شود، در صنایع غذایی هم کاربرد زیادی دارد که برای نمونه می توان به استفاده از آن در کنسرو سازی، تهیه سوسیس، شکلات و آدامس اشاره کرد.
وی از دیگر کاربردهای مهم کتیرا را در ساخت مواد بهداشتی- آرایشی مثل صابون، شامپو، کف مو و عطر عنوان کرد.
احمدی اسکویی گفت: گیاهان دارویی یکی از منابع بسیار ارزشمند در گستره وسیع منابع طبیعی هستند که در صورت شناخت علمی، کشت، توسعه و بهره برداری صحیح می توانند نقش مهمی در سلامت جامعه، اشتغالزایی و صادرات غیر نفتی داشته باشند.
وی درباره تهیه و اجرای طرح های بهره برداری برای کتیرا گفت: با توجه به اثرات مهم اجتماعی و اقتصادی گون مولد کتیرا در منطقه، این محصول بعضا به صورت غیرمجاز توسط افراد محلی یا بعضا غیر بومی مورد بهره برداری قرار می گیرد که قرقبان های منابع طبیعی با گشت و حفاظت از رویشگاه ها با برداشت های غیر مجاز برخورد می کنند.
وی اظهار داشت: طرح احیا و بهره برداری از محصولات فرعی مرتعی با هدف جلوگیری از تخریب مرتع در اثر بهره برداری غیر اصولی و بی رویه از گون مولد کتیرا، سنجش میزان تولید و برآورد اقتصادی بودن محصول استحصال شده، افزایش توان اقتصادی اهالی منطقه و احیا، غنی سازی و توسعه رویشگاه ها انجام می شود.
احمدی اسکویی خاطرنشان کرد: تا کنون 6 طرح برای بهره برداری از کتیرا در این استان تهیه شده اما این طرح اکنون تنها در شهرستان جاجرم در قالب یک قرارداد و توسط بهره برداران بومی در دست اجرا است.
وی خاطرنشان کرد: بهره برداران مکلف هستند با برنامه ریزی اصولی و علمی، نسبت به حفظ، احیا، توسعه و بهره برداری رویشگاه های آن اقدام کنند.
به گفته کارشناس مسئول بهره برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی با اجرای این طرح ها، برای 12 هزار نفرروز شغل ایجاد می شود و توان اقتصادی اهالی منطقه ارتقا می یابد.
وی با بیان اینکه میزان تولید این طرح ها معادل 24 هزار و 176 کیلوگرم برآورد شده، افزود: این اداره کل نسبت به کنترل و نظارت بر بهره برداری از لحاظ کیفی، کمی و فنی توسط مجریان طرح اقدام می کند.
وی گفت: برداشت کتیرا از گون در شهرستان جاجرم و فروش آن به فعالان این بخش در روستاهای اطراف و شهر سبزوار بخش ناچیزی از درآمد چندین نفر از اهالی روستاهای این شهرستان را شامل می شود.
کارشناس مسئول بهره برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی خاطرنشان کرد: در طرح های احیا و بهره برداری از محصولات فرعی مثل کتیرا، آنچه که بیشتر از هر چیز اهمیت دارد، حفاظت، احیا، توسعه، بقا و استمرار در بهره برداری، اشتغال زایی و ایجاد درآمد برای افراد محلی است.
احمدی اسکویی افزود: البته صادرات کتیرا، ارزآوری و بهبود وضع پوشش گیاهی و استفاده از تاثیر آن در حفاظت از خاک هم اهمیت بسیاری دارد.
7185/5132

حتما بخوانید: سایر مطالب گروه کشاورزی

برای مشاهده فوری اخبار و مطالب در کانال تلگرام ما عضو شوید!