افزایش ساخت سد و تولید انرژی برق آبی؛ تهدیدی بزرگ برای رودها

تقریبا سه‌چهارم طولانی‌ترین رودهای جهان تحت‌تأثیر فعالیت‌های انسانی قرار گرفته و جریان آب آن‌ها به‌دلیل ساخت سدها و مخازن و دیگر تأسیسات مهندسی آبی تغییر کرده است. گسترش تولید انرژی برق آبی، یکی از دلایل این موضوع محسوب می‌شود و افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر برای تولید برق می‌تواند تهدیدی جدی برای تنوع زیستی و نابودی گونه‌های مختلف باشد.

مفصل‌ترین ارزیابی درباره‌ی رودهای روان طولانی (رودهایی که از دست‌درازی انسان در امان مانده‌اند و هیچ سازه‌ی ساخته‌ی دست بشر در مسیر آن‌ها وجود ندارد)، نشان می‌دهد فقط تعداد اندکی از این رودها باقی مانده و اکنون به مناطق دوردستی مثل قطب‌ شمال و حوزه‌ی آمازون و کنگو محدود شده‌اند. درضمن، شمار همین تعداد اندک نیز به‌صورت فزاینده‌ای درحال‌کاهش است.

اعضای تیم پژوهش گردآورنده‌ی این مطالعه بیش از ۳۰۰ هزار رود در سراسر جهان را که در مجموعه داده‌های آب‌راهه‌ها ثبت شده‌اند، در مدت ۱۰ سال از ابعاد مختلف تجزیه‌و‌تحلیل کردند. به‌عنوان مثال، آن‌ها با استفاده‌ از تصاویر ماهواره‌ای، موقعیت ۲۵ هزار سد را بررسی کردند. از ۲۴۶ رودخانه‌ای که طول آن‌ها هزار کیلومتر یا بیشتر است، تنها در مسیر ۹۰ رودخانه‌ هیچ سازه‌ای وجود ندارد و هشت رود از این رودها در حوزه‌ی آمازون قرار دارند.

همان‌طورکه قبلا گفتیم، انرژی برق آبی یکی از مهم‌ترین عامل سدسازی در مسیر رودخانه‌ها به‌شمار می‌رود و این روش تولید برق به راهبردی مهم برای چین و سایر کشورهای آسیایی تبدیل شده است. تولید انرژی برق آبی در منطقه‌ی آمازون و بالکان نیز در‌حال‌افزایش است.

سد سه‌دره در رودخانه‌ی یانگ‌تسه در چین یکی از بزرگ‌‌ترین پروژه‌های برق آبی این کشور است.

به‌نظر گونتر گریل، از دانشگاه مک‌گیل آلمان که سرپرستی پروژه‌ی مذکور را برعهده دارد، سدسازی اصلی‌ترین دلیل کاهش ارتباط رودهای سراسر جهان است و این موضوع تأثیر منفی روی سلامت رودها دارد.

بشر با ساخت سدهای متعددی که تعدادشان ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار عدد تخمین زده شده، باعث قطع و انحراف جریان رودها شده است. علاوه‌‌بر سدها، مخازن و تجهیزات آبیاری نیز مانعی برای جریان آزاد رودخانه‌ها هستند.

گریل معتقد است بشر باید با فراهم‌کردن امکان تبادل موادغذایی و رسوب‌ها و گونه‌های جانوری در رودهای روان، این رودها را حفظ کند؛ رودهایی که خدمات زیادی به بشر ارائه می‌دهند و نقش مهمی در حفظ حیات‌وحش و طبیعت ایفا می‌کنند.

از دیدگاه او، رودها با‌توجه‌به فضای بسیار کمی که دارند، بیشترین تنوع زیستی را در خود جای داده‌اند و دربرابر تغییرات حاصل از فعالیت‌های بشر بسیار حساس هستند. وی امیدوار است کاهش تدریجی قیمت‌ پنل‌های خورشیدی بتواند میزان استقبال از تولید انرژی برقی را در آینده کاهش دهد.

به‌گفته‌ی مارین هاریس، از نهاد غیرانتفاعی آمریکایی مؤسسه‌ی اینترنشنال ریورز، رود سالوین در جنوب آسیا یکی از طولانی‌های رودهایی محسوب می‌شود که هنوز انسان چهره‌ی طبیعی آن را تخریب نکرده است؛ اما سدهای ساخته‌شده آب‌راهه‌های نزدیک آن، تهدیدی برای این رود و اکوسیستم آن هستند. مؤسسه‌ی اینترنشنال ریورز مشغول انجام مطالعه‌ای مهم و زمان‌بر برای شناسایی رودهای است که دربرابر فعالیت‌های انسانی آسیب‌پذیر شده‌ و آسیب دیده‌اند. این رودها آینده‌ی بشر و سیاره زمین را نیز تحت‌تأثیر قرار خواهند داد.