آثار شهید مطهری رویکرد تمدنی دارد

آیت الله اعرافی در ابتدا به برخی شاخصه‌های شخصیتی شهید مطهری پرداخت و اظهار کرد: صاحب نظری و اجتهاد و جامعیت در بخش عمده علوم حوزوی و اسلامی، که کاری دشوار و قله‌ای دیریاب است، نصیب برخی افراد در حوزه می‌شود و شهید مطهری با ذهنی باز و همتی بلند و سرعتی بالا توانستند در قلمروهای گوناگون علوم اسلامی اعم از فقه و اصول و فلسفه و کلام و رجال به صاحب نظری و اجتهاد نائل شوند. ضمن اینکه قبل از انقلاب و در عصری که حوزه‌ها در حصار بودند، در امتداد علامه طباطبایی و امام با مکاتب فلسفی معاصر و غرب به خوبی آشنا بود و علی‌رغم اینکه با واسطه ترجمه، از افکار متفکران و فلاسفه غرب آشنا می‌گردید به اذعان خود مترجمان هگل و کانت و دکارت را خوب می‌فهمید و تقریر شهید از افکار آنها بسیار راحت و قابل فهم‌تر بود. با جریانات فکری، سیاسی، اجتماعیِ غرب و جهان معاصر آشنا و مرد زمانه خود بود. یک فرهنگ شناس بین‌المللی بود که جریانات فکری و معرفتی را به خوبی می‌شناخت.

وی در مورد دیگر ویژگی‌های شهید مطهری گفت: با داشتن همه آن سرمایه‌ها، یک شخصیت نوپرداز و نظریه‌پرداز بود که در مقابل آن هجمه‌ها با تمام قدرت و رشادت ایستاده بود و مدافع تمام قد از اندیشه تمدن اسلامی بود. او در عین اینکه یک نظریه‌پرداز و مولد اندیشه‌های فعال و مهاجم در اندیشه‌های تمدنی اسلام بود تنها به بررسی و پاسخ و دفع شبهات بسنده نمی‌کرد بلکه فراتر از پاسخگویی، نظریه‌پرداز و گفتمان‌ساز بود و آگاهانه اندیشه اسلامی را مطرح می‌کرد. مطهری مرد وظیفه بود و مهاجرت وی از قم و حضور در فضای دانشگاهی را می‌توان شاهدی بر این مدعی گرفت. روح انقلابی وی که در مبارزه با تحجر و التقاط و همراهی با نهضت امام متجلی بود همیشه همراه وضانت و متانت علمی بود و در کنار تمام اینها ویژگی اساسی او اخلاق و عبادت او بود که ما به عینه شاهد آن بودیم.

مدیر حوزه‌های علمیه در بخش دیگر سخنش با اشاره به نوع تفسیر خاص شهید مطهری از اسلام گفت: نسبت به اسلام دو تفسیر وجود دارد؛ یک تفسیر اقلی و حاشیه‌ای به اندیشه اسلامی است که فقه و معارف اسلامی را تعلیقه‌ای به حیات بشر می‌داند. این تفسیر یک طیف دارد و چند نظریه ذیل همین نگاه می‌گنجد، هم در فضای سنتی و هم در فضاهای الاهیاتی جدید در ایران و جهان اسلام ذیل این نگاه جریاناتی وجود دارد. جریان دوم نگاه تمدنی به اسلام است، البته این به معنا این نیست که آنچه در کتاب و سنت آمده جای تفکر بشر را می‌گیرد بلکه در این اندیشه اولاً دین متن زندگی است، دوم اینکه جامعیت دارد، سوم اندیشه اسلامی نظام‌واره و منظومه‌ای است. چهارم، در عین داشتن عناصر ثابت می‌تواند تحولاتی در درون خود به وجود آورد، پنجم، شمول اندیشه اسلام ناب بشر را به سمت تعالی پیش می‌برد. ششم، معنابخش زندگی است. هفتم، این اندیشه تمدنی زندگی را در همه ابعاد معنادار و پرنشاط می‌کند. در این نگاه اسلام دارای اندیشه تمدنی است و امام خمینی نیز همین اندیشه را تبیین نمودند و بزرگانی مثل علامه طباطبایی و شهید مطهری این را تحکیم کردند. با این نگاه می‌توانیم آثار شهید مطهری را تحلیل تمدنی کنیم، وی معتقد به تمدن اسلامی بود و علل انحطاط تمدن اسلامی را به دلیل قصور ذاتی اندیشه و تمدن اسلامی نمی‌دانست بلکه علل ثانوی فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و خارجی که علل عرضی هستند باعث شد که تمدن اسلامی از مسیر منحرف شود.

مطالعه در رفتار اجتماعی شهید به دلیل وسعت وی در عمل، مطالعه یک تاریخ است هر کاری که شهید مطهری انجام می‌دهد در مواجهه با یک خلاء و مشکلی است که آن روز آن مشکل در مواجهه با تمدن اسلامی بوده است.