آیا می توانیم بعد از بخشیدن چیزی آن را پس بگیریم؟

عقد هبه چیست؟

امیر عسکری ساری وکیل پایه یک دادگستری در پاسخ به سوالات تبیان پیرامون عقد هبه می گوید: شاید تا کنون نمی دانستید که وقتی چیزی را به کسی بخشیده اید در واقع با او عقد هبه بسته اید. عقد هبه عبارت است از بخشیدن مالی به رایگان و مجانی به شخصی دیگر.

در عقد هبه سه طرف وجود دارد:
1. واهب (کسیکه مالش را می بخشید)
2. متهب (کسی که مال به او بخشیده شده و هم اکنون صاحب مال است)
3. عین موهوبه (مالی است که بخشید شده)

دادان قبض در هدیه آیا لازم است؟ به عنوان مثال اگر زمینی را به کسی هبه کنیم ولی قبضی به او ندهیم آیا هبه محقق می شود یا خیر؟

قبض در هبه لازم است و اگر قبض تحقق نیافت. هبه محقق نشده است. البته منظور از قبض تصرف نیست. همچنین قبض هر چیزی متناسب با همان چیز است. مثلا قبض زمین به این است که هدیه دهنده که مالک زمین بوده است از آن رفع ید کند مثلا کلید آنجا را در اختیار قرار دهد یا آنجا را تخلیه کند. یعنی امکان تصرف کسی که به او هدیه داده شده است را فراهم کند.

آیا می توان بعد از بخشیدن مال و یا هدیه کردن آن به شخی دیگر آن را پس گرفت؟

بله می توان پس گرفت. عقد هبه دارای یک خصوصیت منحصر به فرد است و آن هم قابلیت پس گرفتن مال هدیه داده شده است. یعنی اگر فردی هدیه ای یا مالی را رایگان به شما بخشیده باشد هر زمان که بخواهد می تواند آن را پس بگیرد. البته برای پس گرفتن باید دو شرط فراهم باشد: 1. مال هدیه داده شده موجود باشد 2. حق رجوع واهب از بین نرفته باشد.

عقد هبه دارای یک ویژگی منحصر به فرد است؛ ویژگی‌ای که آن را از عقود دیگر متمایز می‌کند و آن، قابلیت پس گرفتن مال هدیه داده شده است؛ به این صورت که فردی که به شما هدیه‌ای داده است می‌تواند هر زمان که بخواهد آن را پس بگیرد حتی اگر آن مال در اختیار شما قرار گرفته باشد. به این قابلیت، رجوع از هبه گفته می‌شود. البته کار به این آسانی هم نیست.
برای رجوع لازم است دو شرط فراهم باشد:
1. مال مورد هدیه موجود باشد.
2. حق رجوع واهب از بین نرفته باشد.
واهب در چهار صورت حق رجوع ندارد:
- در صورتی که هدیه‌گیرنده پدر، مادر یا فرزند واهب باشد.
- در صورتی که گیرنده در برابر هدیه‌ای که دریافت کرده به واهب مالی داده یا برای او کاری انجام داده باشد.
- در صورتی که گیرنده مال هدیه‌ شده را به شخص دیگری منتقل کرده باشد مانند اینکه مال را به او فروخته باشد.
- در صورتی که در مال موهوبه تغییری به وجود آمده باشد.

برای رجوع از هبه چگونه باید طرح دعوا کرد؟

برای رجوع از هبه‌ و پس گرفتن مال موهوبه از شما، واهب باید به دادگاه حقوقی که منزلتان در حوزه آن قرار گرفته است، مراجعه و دادخواست ارائه کند.

اگر خانمی مهریه اش را به شوهرش ببخشد آیا بعد از مدتی مجدداً می تواند آن را پس بگیرد؟

در پاسخ به این سوال سه حالت وجود دارد:
- زمانیکه خانم پس از ببخشش مهریه اعلام نماید که از نظر من، تو دیگر تکلیفی جهت پرداخت مهریه نخواهی داشت، در این صورت تکلیف شوهر در ادای مهریه به صورت کلی ساقط می شود.

- حالت دوم زمانی است که خانم در قبال طلاق، مهریه خود را به همسرش می‌بخشد. به این صورت که خانم با پرداخت مالی به همسرش، از او می‌خواهد که طلاقش دهد. اگر زن در ایام عده طلاق از بذل خود رجوع کند، طلاق ملغی و کان‌لم‌یکن خواهد شد.

- حالت سوم زمانی است که خانم مهریه خود را به همسرش هبه می‌کند و می‌گوید من مهریه خودم را به تو بخشیدم؛ در این حالت است که همانند سایر اشکال هبه، تکلیف شوهر در پرداخت مهریه به طور کلی از بین نمی‌رود؛ چراکه زن می‌تواند تحت شرایطی از هبه مزبور رجوع و مهریه خود را مطالبه کند.

در مورد سکه ها و طلاهایی که سر سفره عقد که به عروس و داماد میدهند آیا هنگام طلاق سکه های اقوام عروس متعلق به عروس و سکه های اقوام داماد متعلق به داماد است؟

این هدایا تابع احکام هبه می باشند و برای تشخیص اینکه متعلق به چه کسی می باشند مانند هر قرارداد دیگری در هبه نیز باید به اراده مشترک طرفین رجوع شود. بنابراین اگر صراحتاً اشخاصی که هدیه می دهند تعیین کنند که متعلق به کدامیک از زوجین است، متعلق به همان شخص خواهد بود و در غیر اینصورت عرف کاشف از اراده خواهد بود. در فرضی که عرف خاصی وجود نداشته باشد این اموال مشترک بین زوجین خواهد بود. مسلماً امکان رجوع از هبه و پس گرفتن آن از ناحیه هدیه دهندگان و نه از ناحیه زوج یا زوجه تا زمانی عین هدایا باقی است، امکانپذیر می باشد و طلاق تاثیر مستقیمی در آن ندارد.