در نشست نظریه های علم دینی مطرح شد: علم دینی با وضع موجود شدنی نیست/ ردپای پارادایم های اجتماعی غرب در کتب درسی آموزش و پرورش

شفقنا- دکتر جعفر کریمی در نشست تخصصی همایش نظریه علم اسلامی و کاربست آن در آموزش و پرورش گفت: کتب درسی دوره ابتدایی و متوسطه اول در فضای پارادایم اثباتی، جامعه شناسی پایه دهم با شیبی تند در فضای پارادایم تفسیری و جامعه شناسی پایه 11 و 12 در فضای فکری نظریه انتقادی تدوین شده است. به گزارش خبرنگار شفقنا […]

شفقنا- دکتر جعفر کریمی در نشست تخصصی همایش نظریه علم اسلامی و کاربست آن در آموزش و پرورش گفت: کتب درسی دوره ابتدایی و متوسطه اول در فضای پارادایم اثباتی، جامعه شناسی پایه دهم با شیبی تند در فضای پارادایم تفسیری و جامعه شناسی پایه ۱۱ و ۱۲ در فضای فکری نظریه انتقادی تدوین شده است.

به گزارش خبرنگار شفقنا در قم، حجت الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه در نشست تخصصی نظریه های علم دینی به بیان نسبت اسلام با علم پرداخت و اظهار داشت: مقصود از اسلام در این بحث، نصوص اسلامی و مقصود از علوم نیز، علوم مدرن مانند علوم طبیعی، علوم مهندسی، علوم پزشکی و علوم انسانی است.

او با طرح این سوال که آیا از نصوص اسلامی می توانیم مجموعه های منظمی چون علوم انسانی، علوم طبیعی، علوم پزشکی و علوم مهندسی استفاده کنیم؟ گفت: شاید پاسخ روشن همه این باشد که بعد از این همه تحقیقات و مطالعات، نباید انتظار داشت که ما از نصوص اسلامی یک مجموعه ای به نام فیزیک، شیمی یا جامعه شناسی، مهندسی برق و امالهم را استخراج کنیم گرچه اقلیتی هستند که معتقد به طب اسلامی هستند و می گویند تمام مسائل طبی را از قرآن و سنت می توان استخراج کرد و هیچ نیازی به طب سنتی و طب مدرن نداریم.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: اگر بپذیریم که استخراج آنها از اسلام درست است، آنها هم می خواهند یک نظام پزشکی را از نصوص استخراج کنند، درواقع با کمک طب سنتی و طب مدرن دارند طب اسلامی را از نصوص استخراج می کنند.

او در پاسخ به سئوال مطروحه خود گفت: پاسخ به این سئوال منفی است یعنی ما نمی توانیم از نصوص اسلامی، مجموعه های منظمی را استخراج کنیم اما سئوال دیگر این است که فیزیک اسلامی یا روانشناسی اسلامی را صرفا از نصوص نمی توان استخراج کرد اما آیا استفاده دیگری هم نمی توان کرد؟

خسروپناه عنوان کرد: نصوص اسلامی در علوم طبیعی دارای دو کاربست انگیزشی و نگرشی است یعنی به جای اینکه بیائیم فیزیک اسلامی و شیمی اسلامی استخراج کنیم، این استفاده را از نصوص می توان کرد که ما را به شناخت طبیعت تشویق کنند، در کاربست نگرشی هم، دین مبانی را در اختیار ما قرار می دهد که به وسیله آن می توانیم طبیعت را توحیدی ببینیم.

او با بیان اینکه تاثیر دین در نگرش ما به طبیعت می تواند در تفسیر برخی نظریه های علمی به ما کمک کند، گفت: اگر در تفسیر کانتون تفاسیر مختلفی است یا در حوزه کیهان شناسی، نگاه کلانی که به پیدایش عالم طبیعت است، نگاه توحیدی می تواند به ما کمک کند که تفسیر خاصی از جهان های موازی داشته باشیم و این نگاه توحیدی کمک کند که تفسیر برخی نظریات کیهان شناسی ما را به الحاد سوق ندهد.

استاد حوزه علمیه قم به کاربست نصوص دینی در علوم مهندسی اشاره کرد و افزود: این کاربست بیشتر کاربست کارکردی است یعنی جهت گیری نسبت به تولید و استفاده از صنعت را به ما می دهد یعنی به جای اینکه از نصوص دینی انتظار داشته باشیم که دانش مهندسی عمران را استفاده کنیم، چگونه استفاده کردن از علوم پایه برای علوم مهندسی که به صنعت می انجامد را انتظار بکشیم که کارکرد آن ضارّ نباشد بلکه خدمت به بشریت باشد.

او در خصوص کاربست نصوص اسلامی در علوم پزشکی گفت: کاربست نصوص اسلامی در علوم پزشکی عمدتا در سبک زندگی سلامت است تا درمان یعنی نصوص دینی ما اگر حتی شیوه های درمان را که ذکر کردند بپذیریم عمدتا در بحث درمان جزو روایات نیامده است و لذا در توصیه هایی که به خوردن داروها می کند میزان و مقدار و نسبت آن را بیان نکرده است درحالیکه در کتاب شفا بوعلی سینا یا کتاب ابوریحان بیرونی این مقدار تعیین شده است.

خسروپناه در مورد کاربست نصوص دینی در علوم اجتماعی هم بیان کرد: علوم اجتماعی دارای سه کارویژه توصیف انسان مطلوب، توصیف انسان محقّق و تغییر انسان محقق به انسان مطلوب است و عقیده من این است که نصوص دینی ما عمدتا در توصیف انسان مطلوب و تغییر انسان محقق به انسان مطلوب کارآیی دارد اما برای توصیف انسان محقق چندان نمی توانیم از نصوص دینی استفاده کنیم.

او در پاسخ به سئوالی در خصوص وجود یا عدم وجود روایات در مورد توصیف انسان محقق گفت: انسان محقق دو معنا دارد؛ یک بار انسان محقق نوعی مطرح است که در این معنا نصوص دینی فراوان مطلب است اما پیرامون انسان محقق که در علوم اجتماعی مطرح است، نصوص دینی نداریم.

انتقاد از منابع درسی اجتماعی دوران دبستان و متوسطه

در ادامه این نشست، جعفر کریمی پژوهشگر دانشگاهی به بیان مقاله خود با موضوع اقتباس های منابع درسی علوم اجتماعی از فلسفه های غیراسلامی پرداخت و بیان داشت: منابع درسی مقاطع مختلف تحصیلی در نظام آموزش و پرورش مهمترین منبع شکل گیری دانش و معرفت اعضای جامعه است که به صورت آشکار و پنهان بر عمل و رفتار افراد اثر می گذارد.

او ادامه داد: شکل گیری و توسعه علوم بویژه علوم انسانی در مغرب زمین و داعیه کامیابی آنها در حل معضلات و مشکلات جوامع، زمینه برای اقتباس و وام گیری دیگر کشورها از ظرفیت این علوم و دانشها را اجتناب ناپذیر ساخته است، از این آگاهی به نوع و میزان این اقتباس ها و شیوه های تاثیرگذاری آنها کمک زیادی به برنامه ریزان این کشورها در شناخت و واکنش مناسب جهت اصلاح و تقویت این منابع می کند.

این پژوهشگر با اشاره به موضوع علوم اجتماعی بیان کرد: علوم اجتماعی موجود محصول اندیشه های غربی است که در غرب نزج و ظهور یافته است لذا برای به دست آوردن فهم عمیق از مفاد و محتوای این علوم، بررسی لایه های پنهان آن در اندیشه فیلسوفان معاصر غرب اهمیت جدی دارد.

او گفت: عدم حضور جدی اندیشه اسلامی در روند تولید و توسعه علوم مختلف در سده های اخیر، زمینه را برای حضور جدی اندیشه های رقیب و تاثیرگذاری عمیق آنها بر حیات اجتماعی جوامع اسلامی فراهم ساخته است.

کریمی اظهار داشت: این اندیشه ها که بر مبانی فکری حاکم بر جامعه غربی استوار گردیده است به دلیل مغایرت با مبانی جوامع اسلامی، بکارگیری شان در این جوامع دارای آسیب جدی است و متاسفانه به صورت مستقیم و غیرمستقیم در منابع علمی و درسی کشور ما نیز اشباع گردیده و گاه بدون دخل و تصرف در اختیار مخاطبان به ویژه دانش آموزان قرار داده شده است.

او با اشاره به حرکت های رو به جلو برای تامین منابع درسی با توجه به اقتضائات جامعه در سال های اخیر عنوان کرد: ادعای ما این است که علوم اجتماعی ریشه در اندیشه های فیلسوفان غرب بویژه فلسفه جدید دارد که در قرون ۱۷ و ۱۸ میلادی ظهور کرد.

این استاد دانشگاه اشاره کرد: دو جریان تجربه گرا و عقل گرا به ترتیب در انگستان و فرانسه به موازات هم زمینه شکل گیری فلسفه جدید غرب را رقم زدند؛ جریان تجربه گرایی بر اصالت حس و تجربه در فهم و تشخیص پدیده ها و وقایع تاکید دارد؛ در مقابل جریان عقل گرایی بر اصالت عقل در شناخت و تحلیل پدیده های عالم تاکید ورزید.

او خاطرنشان کرد: در قرن ۱۹ توسط هگل و کانت، با تاثیرپذیری از این دو جریان و تقویت این دو جریان، زمینه برای تاثیرگذاری بر فکر و اندیشه متفکران علوم اجتماعی به تدریج فراهم شد به گونه ای که اثبات گرایی در حاشیه جریان تجربه گرا، رویکرد تفسیری در حاشیه اندیشه های کانت و نظریه انتقادی در حاشیه اندیشه های هگل و تا حدودی کانت ظهور یافت.

کریمی عنوان داشت: مبانی فکری و روشی هر سه پارادایم علوم اجتماعی(اثباتی، تفسیری و انتقادی) به شکل متفاوت و ناهمگون در مطالعات اجتماعی پایه های سوم تا ششم ابتدایی و هفتم و هشتم و نهم متوسطه اول و جامعه شناسی پایه های دهم، یازدهم و دوازدهم اشباع شده است به گونه ای که می توان گفت کتب درسی دوره ابتدایی و متوسطه اول در فضای پارادایم اثباتی، جامعه شناسی پایه دهم با شیبی تند در فضای پارادایم تفسیری و جامعه شناسی پایه ۱۱ و ۱۲ در فضای فکری نظریه انتقادی تدوین شده است.

او تصریح کرد: پارادایم اثباتی مشتمل بر نظریه هایی چون واقعیت اجتماعی دورکیم، کارکردگرایی ساختار مرتون و نظریه مبادله هومز است که تحلیل پدیده های انسانی براساس الگوی پدیده های زیستی و طبیعی، عطف توجه به نظام و ساختار اجتماعی و کمرنگ بودن نقش افراد و ظرفیت ها و استعدادهای وجودی انسان و محوریت علم تجربی در شناخت پدیده های انسانی و بی توجهی به نقش ارزشها و باورها در جامعه انسانی از ویژگی های بارز این پارادایم است.

استاد دانشگاه گفت: مشاغل مختلف در جامعه، تاکید بر نیازهای اجتماعی و ضرورت اجتهاد در مشاغل مختلف برای تامین نیازها، تقسیم کار و وظایف در جامعه، برنامه ریزی، داشتن برنامه های هفتگی، حسابگری، محاسبه درآمد و هزینه در زندگی، تاکید بر قانون و ضرورت آن در زندگی مواردی هستند که در این کتابها در فضای پارادایم اثباتی مطرح شده است.

او به مطالب موجود در منابع درسی پایه دهم اشاره کرد و افزود: تقسیم بندی علوم به انسانی و طبیعی، تعریف علوم انسانی به علومی که موضوع آن کنش انسانی است، جهان های اجتماعی و کنش اجتماعی و متقابل نمادین که در این دوره مورد تاکید قرار گرفته بیشتر ناظر به پارادایم تفسیری است.

کریمی ادامه داد: مباحث مربوط به جامعه شناسی پایه ۱۱ و ۱۲ متوسطه نوعا مباحثی را ذیل تمایز فرهنگ ها، نقد معیارهای فرهنگی، استعمار نو و فرانو، نقد معرفت شناسی، شکل گیری نظام نوین جهانی و امپراطوری رسانه و فرهنگ در ذیل پارادایم انتقادی تاثیر پذیرفته و استفاده شده است.

او تصریح کرد: این نوع پراکندگی در کتاب ها برای استفاده از نظرگاه های مختلفی که در اندیشه های اجتماعی غرب وجود دارد، ملهمه ای را تحویل دانش آموز می دهد که قابل استفاده نیست و او را با مفاهیم اجتماعی و تاثیر دانش های اجتماعی آشنا نمی کند.

این پژوهشگر گفت: اگر قرار باشد که این علوم وارد حوزه درسی مدارس شود باید با یک ترکیب مناسب بحث شود و بر یک پارادایم تاکید نشود. دست شستن از تبیین های اجتماعی و بی توجهی به مسائل اجتماعی و حل آنها عملا دست برنامه ریزان و دانش آموزان را برای حل مشکلات خالی می گذارد و استفاده آنچنانی از ظرفیت های این علوم برای آنها فراهم نمی کند.

علم دینی با وضع موجود شدنی نیست

مهدی نصیری هم در این نشست به بررسی یکی از مدل ها در رابطه با علم دینی پرداخت و عنوان کرد: رویکرد سید جمال الدین اسدآبادی در رابطه علم و دین، وحدت گرایی است و عنوان می کند که علم از دین جدایی ندارد و علم واحد است اما بعدها عده ای مانند فاروقی، دکتر نصر و دکتر گلشنی دیدگاه هایی را مطرح کردند مبنی براینکه علم اسلامی باید داشته باشیم.

او افزود: اینها عنوان کردند برای داشتن علم اسلامی باید مدل هایی ارائه داد، این مدل هایی که برخی از آن به استنتاجی یا تاسیسی نام می برند از باب این است که چگونه علم اسلامی تولید می شود، در غرب هم البته این بحث وجود دارد اما به مدل سازی به این جدیت که در جهان اسلام است، نرسید.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه علم دینی با وضع موجود ممکن نیست، ادامه داد: اگر بحث دین و معرفت دینی را بررسی کنیم باید متوجه باشیم که آنچه برداشت می کنیم چیزی نیست که مورد اتفاق همه اندیشمندان دینی باشد.

او افزود: اولین مشکل در دینی سازی علم این است که می خواهیم بگوئیم روانشناسی اسلامی و دنبال روایات و تولیداتی که از متون دینی شده می رویم.

این منتقد علم دینی گفت: پیشنهاد من این است که باید یکسری مسائل در رابطه علم و دین توسط اندیشمندان حوزه و دانشگاه حل شده و سپس به سراغ این اسلامی سازی علوم برویم.

حتما بخوانید: سایر مطالب گروه گوناگون

برای مشاهده فوری اخبار و مطالب در کانال تلگرام ما عضو شوید!