فروش نفت در ایران؛ از پیروزی انقلاب تا تحریم‌های ترامپ/ تحریم نفتی ترامپ را چگونه می‌توان بی‌اثر کرد؟

پایگاه خبری تحلیلی نامه نیوز (namehnews.com) :

به گزارش نامه‌نیوز، کاخ سفید در حالی اعلام کرد صادرات نفتی ایران به صفر خواهد رسید که بسیاری از کارشناسان بین‌المللی از دیروز تا امروز اعلام کردند امکان اجرایی شدن این ایده خصمانه ترامپ نزدیک به صفر است؛ طرفه آنکه کشورهایی که پیشتر مشمول معافیت آمریکا در خرید نفت از ایران بودند نیز از روز گذشته تا امروز واکنش منفی به این خواسته ترامپ نشان داده‌اند و تحلیلگران بازار انرژی اظهار عقیده کرده‌اند که عربستان و امارات توانایی جبران خلاء نفت ایران را ندارند و تحمیل بار صادرات نفتی بر دوش این دو کشور باعث افزایش قیمت نفت خواهد شد. از سوی دیگر دولت ایران نیز در قبال اقدامات خصمانه آمریکا دست بسته نیست و می‌تواند علاوه بر فروش نفت از طرق خاص و پشت پرده با سیاست‌های اقتصادی داخلی ضرر ناشی از تحریم نفتی آمریکا را جبران کند؛ چنانکه بسیاری از اقتصاددان‌ها باور دارند که دولت می‌تواند عملیات بازار باز با چاپ اوراق قرضه با سررسید بلندمدت را اجرا کند و بانک‎ها و و بانک مرکزی این اوراق قرضه را خریداری کنند؛ بنابراین این سخن که با تحریم‌های نفتی آمریکا ایران با هیچ ابزاری نمی‌تواند از جانب نفت درآمد داشته باشد سخن دقیقی نیست و ایران همواره از زمان جنگ تحمیلی تا کنون توانسته است نفت خود را به فروش برساند. در این گزارش سعی می شود که نگاهی آمارمحور به موضوع فروش نفت در دولت‌های پس انقلاب اسلامی سال57 داشته باشیم.

دولت دفاع مقدس

شاید بتوان دوران کنونی را سخت‌ترین دوره فروش نفت در چهل سال اخیر دانست. در بازخوانی میزان تولید و صادرات و درآمدهای نفتی کشور از سال1360 به این‌سو، فرازو نشیب‌های بسیاری مشاهده می‌شود. در هشت سال دوران جنگ به طور میانگین قیمت هر بشکه نفت ایران برابر 53/23‌دلار بود. قیمت نفت طی این سال‌ها بین 13 تا 33‌دلار گردش کرد. در واقع در این هشت سال اوضاع، سال به سال رو به بدترشدن پیش رفت. به طوری که در سال1360، هر بشکه نفت ایران بیش از 33‌دلار، در سال1361 هر بشکه بیش از 30‌دلار، در سال62 هر بشکه نفت ایران بیش از 28‌دلار، در سال63 هر بشکه نفت کشورمان نزدیک 27‌دلار، در سال64 هر بشکه نفت ایران 26‌دلار فروخته شد.

از سال1365 به این سو اوضاع وخیم‌تر شد، ناگهان قیمت هر بشکه نفت ایران به نصف، یعنی 13‌دلار رسید، در سال 1366 اوضاع کمی بهتر شد و هر بشکه نفت ایران نزدیک 17‌دلار شد، سال بعد یعنی در سال 1367 باز هم شاهد سقوط هستیم، قیمت هر بشکه نفت کشور به 13‌دلار می‌رسد. مجموع درآمد‌های نفت در دولت میرحسین موسوی برابر 72/102‌میلیارد‌دلار بود.

این درآمد حاصل فروش 4میلیاردو391‌میلیون و 680بشکه نفت‌خام ایران است. بیشترین میزان صادرات نفت ایران در سال1362 اتفاق افتاد که برابر 2045‌هزار بشکه در روز بود و کمترین آن در سال 1360 که برابر 791‌هزار بشکه در روز بود.

دولت سازندگی

دوران ریاست‌جمهوری هاشمی‌رفسنجانی با پایان جنگ و آغاز دوران سازندگی همراه بود. در دوران هاشمی قیمت نفت نزدیک به 28‌درصد نسبت به دوره قبل کاهش داشت اما درآمدهای نفتی با رشد بیش از 20‌درصدی هم روبه‌رو بود. اگرچه طی این مدت زیرساخت‌های صنعت نفت ترمیم و صادرات نفت ایران بار دیگر جان گرفت اما همچنان شاهد پایین‌بودن قیمت نفت بودیم. در این دوره هاشمی کشور را با نفت 17‌دلاری اداره کرد. بالاترین قیمت نفت ایران طی این دوره در سال 1369 هر بشکه برابر با 21‌دلار و پایین‌ترین در سال 1373 هر بشکه برابر با 15‌دلار بود.

به‌طور متوسط طی این دوره 2256‌هزار بشکه در روز نفت صادر شده است. در سال1370 ایران روزانه 2460‌هزار بشکه نفت صادر کرد و کمترین میزان صادرات نیز در سال1368 بود که صادرات نفت ایران روزانه برابر با 1823‌هزار بشکه بود. درآمد نفتی کل دوران هاشمی برابر با 123‌میلیاردو 60‌میلیون‌دلار بوده است.

دولت اصلاحات

کل درآمد نفتی دوران سیدمحمد خاتمی در سال1376 تا 1384 برابر، 27/206 ‌میلیارد‌دلار است که نسبت به دوران هاشمی‌رفسنجانی از افزایش 67‌درصدی خبر می‌دهد. همچنین میانگین قیمت هر بشکه نفت ایران در این دوره برابر با 76/22‌دلار بوده که نشان‌دهنده افزایش 33‌درصدی قیمت نفت ایران در این دوره نسبت به دوره قبل است. طی این دوره ایران به‌طور میانگین روزانه 2280‌هزار بشکه نفت صادر کرده است. بیشترین میزان صادرات نفت ایران در دوران خاتمی مربوط به سال 1383 برابر با 2548‌هزار بشکه در روز و کمترین آن مربوط به سال1381 برابر با 2021‌هزار بشکه در روز است. اما در مورد قیمت نفت ایران، اینجا ما عقبگردی بزرگ و تاریخی داریم.

در سال1377 قیمت هر بشکه نفت ایران به 97/11‌دلار رسیده، که خود طی ادوار مورد بررسی در اینجا بی‌سابقه است. قیمت هر بشکه نفت ایران طی سال‌های 1376 تا 1384 به‌ترتیب برابر: 24/18، 97/11، 25/17، 75/26، 9/22، 52/23، 89/26 و 6/34‌دلار برای هر بشکه بوده است. همچنین میانگین صادرات روزانه نفت ایران طی همین مدت به ترتیب عبارت است از: 2342، 2300، 2079، 2345، 2208، 2021، 2396، 2548‌هزار بشکه در روز.

دولت بهار

اما دوران خاص محمود احمدی‌نژاد؛ این خاص نه از جهت سیاسی-اجتماعی-بین‌المللی، که البته در همه اینها هم این دولت خاص بوده، بلکه از نظر صادرات نفت و درآمدهای نفتی. همین اول مشخص کنیم که بانک مرکزی در دولت محمود احمدی‌نژاد از سال 1387 به بعد، یعنی سال پایانی دولت اولش، دیگر آمار دقیقی در مورد صادرات نفت ارایه نداد.

این آمارها و اعداد هم از اوپک استخراج شدند. در سال1384، درآمد نفتی سال اول احمدی‌نژاد برابر 83/53 ‌میلیارد‌دلار بود که زیاد با سال 83 فرق نکرد. اما از سال 1385 شانس از هر طرف به سمت دولت نهم هجوم آورد، درآمد نفتی ایران ناگهان به 01/62 ‌میلیارد‌دلار رسید، در سال 1386 درآمد نفت ایران برابر 6/81 ‌میلیارد‌دلار و در سال 1387 این درآمد برابر 9/81 ‌میلیارد‌دلار ثبت شد. در سال1388 کاهش درآمدهای نفتی دیده می‌شود طوری‌که طی این سال درآمد دولت برابر 62‌میلیارد‌دلار بود اما در سال 1389 درآمدهای نفتی بار دیگر با رشد به 74‌میلیارد‌دلار رسید تا به سال 1390 رسیدیم.

این سال در تاریخ صنعت نفت ایران فوق‌العاده است، طی سال 90، درآمدهای نفتی دولت به 113‌میلیارد‌دلار می‌رسد، افزایشی که خیلی زود به کاهش تبدیل می‌شود. در سال گذشته یعنی 1391، درآمدهای نفتی ایران با بیش از 50‌درصد کاهش به 50‌میلیارد‌دلار می‌رسد، یعنی جایی عقب‌تر از سال 83! افزایش درآمدهای نفتی دولت‌های نهم و دهم را نمی‌توان به پای تحولات صنعت نفت گذاشت، در واقع قیمت جهانی نفت و تحولات بین‌المللی، این پول را به دولت رساندند. نگاهی به میانگین قیمت هر بشکه نفت ایران طی این سال‌ها پاسخ ما را خواهد داد.

ما در سال 1384 هر بشکه نفت را به قیمت 66/50 دلار فروختیم، یعنی قیمت هر بشکه نفت ایران بیش از 46‌درصد افزایش داشته، اما صادرات و تولید ما تنها دو‌درصد نسبت به سال 83 افزایش داشته است. در سال 85 نیز نسبت به سال 84 با افزایش قیمت بیش از 20‌درصدی قیمت نفت ایران مواجه هستیم، نفت هر بشکه 60‌دلاری در حالی صادر شد که تولید و صادرات ایران بیش از شش‌درصد هم نسبت به سال گذشته کاهش و به دوهزارو433‌هزار بشکه در روز رسیده بود. در سال 86 پس از کاهش بیش از شش‌درصدی تولید روزانه، با افزایش نزدیک به دو‌درصدی تولید، صادرات نفت ایران به دوهزارو480‌ بشکه در روز می‌رسد و همزمان قیمت نفت ایران هم با بیش از 13‌درصد افزایش نسبت به سال قبل به 3/69 ‌دلار در هر بشکه می‌رسد.

در سال 1387 شاهد کاهش 17‌درصدی تولید نفت هستیم به‌طوری‌که تولید روزانه نفت ایران به دوهزارو56‌هزار بشکه در روز می‌رسد و از دیگر سو، با افزایش نزدیک به 37‌درصدی قیمت نفت روبه‌رو هستیم. در این سال قیمت هر بشکه نفت ایران به 66/94 ‌دلار می‌رسد، رقمی که می‌توانست یک فرصت طلایی برای کشور باشد.

در سال 1388 که قیمت نفت ایران با بیش از 35‌درصد کاهش به 25/61 ‌دلار در هر بشکه رسید، تولید با 7‌درصد افزایش به صادرات روزانه دوهزار202‌بشکه ارتقا یافت! وقتی در سال 1389 نیز قیمت هر بشکه نفت ایران به 76‌دلار رسیده بود و بیش از 24‌درصد نسبت به سال قبل رشد داشت، تولید و صادرات نفت ایران تنها نزدیک به سه‌درصد افزایش داشت.

در سال 1390 شاهد نفت هر بشکه 110‌دلار هستیم و در سال 1391 هر بشکه نفت ایران 107‌دلار معامله شده، میزان تولید و صادرات نفت طی این دو سال از سوی مراجع ذی‌ربط اعلام نشده، اما آمارهای اوپک حکایت از درآمد نفتی به ترتیب: 113 و 50‌میلیارد‌دلاری در این دو سال دارد.

یعنی درآمد نفت ایران در سال90 قیمت هر بشکه نفت 44‌درصد رشد داشته که نسبت به سال قبل نزدیک 56‌درصد و در سال91 که قیمت هر بشکه نفت ایران نزدیک سه‌درصد کاهش داشته، نزدیک 56‌درصد کاهش داشته است. در نبود آمارهای رسمی از میزان تولید و صادرات نفت ایران، کنار هم گذاشتن کاهش قیمت سه‌درصدی و کاهش درآمدهای 56‌درصدی تنها یک نکته را نشان می‌دهد، تولید ایران از کاهش قیمت نفت ایران کاهش بیشتری داشته است.

براساس اعلام اوپک، طی هشت سال ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد، کشور از طریق صادرات نفت بیش از 578‌میلیارد‌دلار درآمد داشته است. این یعنی در هشت سال احمدی‌نژاد درآمدهای نفتی نسبت به دوره قبل‌تر، یعنی سیدمحمد خاتمی 246‌درصد افزایش داشته است. این افزایش فوق‌العاده می‌توانست به یک فرصت تبدیل شود. در دو دوره ریاست‌جمهوری هاشمی‌رفسنجانی کشور جنگ‌زده ایران را تنها با 123‌میلیارد‌دلار اداره کرد و دولت میرحسین موسوی جنگ را با 103‌میلیارد‌دلار اداره کرد.

کل درآمدهای نفتی ایران از سال 1360 تا سال 1392 برابر 92/1010 ‌میلیارد‌دلار بوده که درآمد هشت سال احمدی‌نژاد از این 31 سال، بیش از 57‌درصد بوده است. یعنی 57‌درصد درآمدهای نفتی کشوردر دو دولت احمدی‌نژاد تجمیع شده است. کل درآمد‌های سه دولت قبلی روی هم برابر 59/432 ‌میلیارد‌دلار بوده، یعنی شش دولت موسوی، هاشمی و خاتمی روی هم تنها نزدیک به 75‌درصد دو دولت احمدی‌نژاد، درآمد‌های نفتی داشتند. هواداران دولت احمدی‌نژاد با استدلال افزایش تورم، این موضوع را توجیه می‌کنند، این درحالی است که تورم در حوزه یورو طی این سال‌ها کمتر به بیش از دو‌درصد رسیده است. یعنی خود‌ دلار می‌تواند در این مقایسه معیار مناسبی باشد. با وجود افزایش چشم‌گیر درآمد‌های نفتی طی سال‌های دولت‌های نهم و دهم، مردم با مشکلات اقتصادی عدیده‌ای مواجه بودند که به جز دولت (و حتی در مواردی خود دولت) همگان به آن اذعان دارند و برای همه روشن است. حال سوال اینجاست که چه کسی باید پاسخگوی حیف‌ومیل درآمدهای عظیم نفتی طی این هشت‌سال باشد که نه‌تنها به بهترشدن معیشت مردم کمکی نکرد، بلکه اوضاع را به آنچه همه در جریان آن هستند تبدیل کرد.

دولت تدبیر و امید

مروری بر آمار فروش نفت در دولت روحانی نشان می دهد وی نیز طالع نفتی بلندی نداشته است. خوش‌شانس‌ترین رییس جمهور در این حوزه همچنان احمدی نژاد است و به نظر می رسد تا سالیان طولانی دولت وی صفت پردرآمدترین دولت نفتی تاریخ را حفظ کند.

بر اساس این گزارش ، هر چند در سال ۱۳۹۲ ، میزان درآمد نفتی ایران برابر با ۶۴ میلیارد و ۵۴۰ میلیون دلار بود اما این رقم در سال ۱۳۹۳ به ۵۵ میلیارد و ۴۰۶ میلیون دلار کاهش یافت .

این روند در سال۱۳۹۴، یکی از سخت ترین سال های اقتصادی ایران تداوم یافت به طوری که در سال ۱۳۹۴ ایران تنها کمی بیش از ۳۱میلیارد دلار درآمد نفتی به دست آورد.

سال ۱۳۹۵ برای ایران اما سالی دیگر بود . به نتیجه رسیدن برجام در دی ماه سال ۱۳۹۴، شرایط را برای ایران در بازار نفت متفاوت کرده بود . ایران در این سال با رشد بیش از ۴۱ درصدی صادرات نفت خود روبرو بود به طوری که درآمد نفتی ایران در این مقطع زمانی به بیش از ۵۵ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار رسید .

دولت دوازدهم اما در اولین سال فعالیت خود ، در سال ۱۳۹۶ بیش از ۶۵ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار نفت فروخته است و درآمد فروش نفت در بهار سال جاری نیز برابر با ۲۰ میلیارد و ۹۸۰ میلیون دلار اعلام شده است . به این ترتیب دولت روحانی در شش ساله فعالیت خود بیش از ۲۹۴ میلیارد دلار درآمد از محل فروش نفت به دست آورده است.