صحیفه سجادیه؛ نقشه راه حیات طیبه/نسخه امام سجاد(ع) برای درمان مشکلات اجتماعی

حجت الاسلام «عبدالکریم پاک نیا» در گفت وگو با خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، در مورد ابعاد متعدد اخلاق که در صحیفه سجادیه و کلام چهارمین امام شیعیان(ع) آمده است، گفت: با وجودی که صحیفه سجادیه اثری است که حضرت(ع) در قالب دعا، بسیاری از مفاهیم را در آن مطرح کرده اند اما مطالب متنوع و کاربردی در حوزه اخلاق در فرازهای این ادعیه بیان شده است.

این پژوهشگر و مولف سیره اهل بیت(ع) ادامه داد: از جمله این ادعیه که تقریبا می توان گستره ای تکمیلی از مطالب اخلاقی را به نحو بارزی در آن مشاهده کرد، هشتمین دعای صحیفه سجادیه است که امام زین العابدین(ع) در آن در مورد حُسن خلق و سوء خلق درس هایی را به ما آموخته اند، حضرت زین العابدین در این دعا بیان می کنند: «اللَّهُمَّ إِنیِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَیَجَانِ الْحِرْصِ، وَ سَوْرَةِ الْغَضَبِ، وَ غَلَبَةِ الْحَسَدِ، وَ ضَعْفِ الصَّبْرِ، وَ قِلَّةِ الْقَنَاعَةِ، وَ شَکَاسَةِ الْخُلُقِ، وَ إِلْحَاحِ الشَّهْوَةِ، وَ مَلَکَةِ الْحَمِیَّةِ وَ مُتَابَعَةِ الْهَوَى، وَ مُخَالَفَةِ الْهُدَى، وَ سِنَةِ الْغَفْلَةِ، وَ تَعَاطِی الْکُلْفَةِ، وَ إِیثَارِ الْبَاطِلِ عَلَى الْحَقِّ، وَ الْإِصْرَارِ عَلَى الْمَأْثَمِ، وَ اسْتِصْغَارِ الْمَعْصِیَةِ، وَ اسْتِکْبَارِ الطَّاعَةِ. وَ مُبَاهَاةِ الْمُکْثِرِینَ، وَ الْإِزْرَاءِ بِالْمُقِلِّینَ، وَ سُوءِ الْوِلَایَةِ لِمَنْ تَحْتَ أَیْدِینَا، وَ تَرْکِ الشُّکْرِ لِمَنِ اصْطَنَعَ الْعَارِفَةَ عِنْدَنَا أَوْ أَنْ نَعْضُدَ ظَالِماً، أَوْ نَخْذُلَ مَلْهُوفاً، أَوْ نَرُومَ مَا لَیْسَ لَنَا بِحَقٍّ، أَوْ نَقُولَ فِی الْعِلْمِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ نَعُوذُ بِکَ أَنْ نَنْطَوِیَ عَلَى غِشِّ أَحَدٍ، وَ أَنْ نُعْجِبَ بِأَعْمَالِنَا، وَ نَمُدَّ فِی آمَالِنَا وَ نَعُوذُ بِکَ مِنْ سُوءِ السَّرِیرَةِ، وَ احْتِقَارِ الصَّغِیرَةِ، وَ أَنْ یَسْتَحْوِذَ عَلَیْنَا الشَّیْطَانُ، أَوْ یَنْکُبَنَا الزَّمَانُ، أَوْ یَتَهَضَّمَنَا السُّلْطَانُ وَ نَعُوذُ بِکَ مِنْ تَنَاوُلِ الْإِسرَافِ، وَ مِنْ فِقْدَانِ الْکَفَافِ وَ نَعُوذُ بِکَ مِنْ شَمَاتَةِ الْأَعْدَاءِ، وَ مِنَ الْفَقْرِ إِلَى الْأَکْفَاءِ، وَ مِنْ مَعِیشَةٍ فِی شِدَّةٍ، وَ مِیتَةٍ عَلَى غَیْرِ عُدَّةٍ. وَ نَعُوذُ بِکَ مِنَ الْحَسْرَةِ الْعُظْمَى، وَ الْمُصِیبَةِ الْکُبْرَى، وَ أَشْقَى الشَّقَاءِ، وَ سُوءِ الْمَآبِ، وَ حِرْمَانِ الثَّوَابِ، وَ حُلُولِ الْعِقَابِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَعِذْنِی مِنْ کُلِّ ذَلِکَ بِرَحْمَتِکَ وَ جَمِیعَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ، یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ».

حجت الاسلام پاک نیا اظهار کرد: نکات کلیدی مهمی در این دعا مطرح شده که پیروی از آن می تواند سبک زندگی متفاوتی را برای ما رقم بزند، از جمله اینکه غضب را کنترل کنیم، بسیاری از مشکلات اجتماعی امروز از غضب نشأت می گیرد. در روایت از پیامبر اکرم(ص) آمده است که شخصی به حضرت(ص) مراجعه کرد و گفت: مرا موعظه کنید، پیامبر(ص) پاسخ دادند: «سعی کن عصبانی نشوی»؛ بنابر این، باید مقاومت در برابر مشکلات را بالا ببریم، بسیاری از بداخلاقی های امروز جامعه ما حاصل کم صبری است.

وی در تفسیر دعای هشتم صحیفه سجادیه بیان کرد: امام سجاد(ع) از بداخلاقی به عنوان یک رذیلت یاد می کنند و در این دعا به ترسیم اخلاق زیبا می پردازند. واقعیت آن است که در صحیفه سجادیه، ظاهرا دعا می کنیم اما در واقع بسیاری از مولفه های زندگی ذیل این ادعیه آموزش داده می شود. در مورد مساله اخلاق نکات ریزی در این ادعیه بیان شده است که می تواند چاره ساز معضلات امروز جامعه ما باشد، آنچه که امروز گریبان ما را گرفته است عدم تعامل سازنده با یکدیگر و دوری از سعه صدر است، در حالی که امام سجاد(ع) در این ادعیه ما را به صبر، حسن خلق و دوری از غیظ فرا می خواند.

این محقق سیره اهل بیت(ع) در مورد ابعاد تمدن سازانه ادعیه صحیفه سجادیه برای زندگی امروز در جوامع اسلامی بیان کرد: معتقدم باید آموزه های این پنجاه و چهار دعا را به نسل جدید منتقل کنیم، قولاً و عملاً فراگیری این آموزه ها سبب بهبود وضعیت اخلاقی و رفتاری جامعه می شود، از طرف دیگر یک تمدن پویا در سایه تعامل و اخلاق صحیح افراد با یکدیگر شکل می گیرد نه بداخلاقی و مشاجرات، حضرت سجاد(ع) در این ادعیه از بداخلاقی به خداوند پناه می برند. شاید یکی از علل اصلی این باشد که اساسا شخص بداخلاق نمی تواند کسی را به خود جذب کند، دیگران حرف کسی را که اخلاق نداشته باشد، نمی پذیرند.

حجت الاسلام پاک نیا در مورد راهکارهای ترویج غیرمستقیم اخلاق در جامعه با تکیه بر صحیفه سجادیه اظهار کرد: علاوه بر اینکه می توانیم به صورت های مختلف تبلیغ کنیم و در قالب های تصویری و برنامه های تلویزیونی و رادیویی این مهم را ترویج کنیم، می توانیم در دعاهایی که مثلا در قنوت می خوانیم این ادعیه را به فرزندان بیاموزیم، امام سجاد(ع) خودشان در تقیه بودند و از طریق دعا این گونه موجز مطالب را بیان کردند، ما هم می توانیم با وجودی که در آن شرایط نیستیم اما به شکلی غیرمستقیم بسیاری از آموزه های مربوط به اخلاق را به فرزندان آموزش دهیم.

وی ادامه داد: بسیاری از افراد ممکن است، مسایل دینی و اخلاقی را مطرح کنند اما خودشان در عمل چندان پایبند به آن نباشند، روایتی را مرحوم محدث قمی نقل کرده که به نظر می رسد در سیره حضرت سجاد(ع) یکی از کاربردی ترین ها برای جامعه امروز ما باشد، روایت شده امام سجاد(ع) با اطرافیانشان نشسته بودند که شخصی آمد و به حضرت(ع) دشنام داد، حضرت(ع) در پاسخ سخنی نگفتند، وقتی آن مرد رفت، امام(ع) خطاب به افرادی که در جلسه بودند، فرمود: آیا آنچه را که این شخص نسبت به من مطرح کرد، شنیدید؟ می خواهم نزد آن مرد بروم و دوست دارم که سخنان و رفتار مرا در برابر او بشنوید و پاسخم در مقابل دشنام هایش را بدانید، افراد حاضر در آن جمع ابراز تمایل برای همراهی امام سجاد(ع) و در عین حال عنوان کردند که دوست داریم جواب شما را بشنویم اما بهتر بود که در این جلسه جوابش را می دادید، آنها حرکت کردند در حالی که امام سجاد(ع) در طول مسیر این آیه را قرائت می کرد: «الَّذِینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ».

محقق و مولف سیره اهل بیت علیهم السلام تاکید کرد: راوی این حدیث در ادامه می گوید: با قرائت این آیه متوجه شدیم که حضرت(ع) با آن فرد بدرفتاری نمی کند. وقتی که به منزل آن شخص رسیدند فرمودند بگویید علی بن الحسین(ع) آمده است. آن شخص شنید و تصور کرد که حضرت(ع) برای مکافات عمل او آمده است. آن مرد خود را آماده کرد و شک نداشت که امام(ع) جسارت هایش را پاسخ می دهد، اما وقتی خود را نزد امام(ع) رساند، حضرت(ع) فرمود: ای برادرم نزد من آمدی و به من چنین و چنان گفتی، اگر آنچه که در بدی ها در من هست که تو گفتی از خدا می خواهم بیامرزدم و اگر نیست از خدا می خواهم تو را بیامرزد. آن مرد وقتی که این رفتار را از امام سجاد(ع) دید، جلو آمد و حضرت(ع) را بغل کرد و میان دیدگان حضرت سجاد(ع) را بوسید و گفت آنچه که گفتم در تو نیست، من به این بدی ها سزاوارتر هستم و آنگونه امام سجاد(ع) او را جذب و تنبیه اخلاقی کرد.

حجت الاسلام پاک نیا در پایان خاطرنشان کرد: این روایت را از آن جهت مطرح کردم که بگویم ما در مواجهه با یکدیگر چه رفتاری داریم، گاهی برخی با کوچک ترین مسایل سخت ترین کینه ها را تا سالیان سال با خود حفظ کرده و هرگز حاضر نیستند قدمی جلو بگذارند، آن حضرت(ع) که امام معصوم(ع) بود بدون هیچ اشتباهی و بدون هیچ رفتار نادرستی، اینگونه دست دوستی به سوی آن مرد دراز کرد، ما که غرق در اشتباهات هستیم، اما حداقل می توانیم از رفتار حضرات معصومین(ع) گرته برداری کنیم.

پایان پیام/248