چغازنبیل (معبد زیگورات) کجاست؟

زیگورات چغازنبیل کجاست؟

زیگورات چغازنبیل جزو 23 میراث ثبت جهانی ایران در یونسکو است. این زیگورات در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر باستانی شوش و ۳۵ کیلومتری غرب شهر باستانی شوشتر واقع شده، اما به دلیل واقع‌شدن در غرب رودخانه دز، مرز این دو شهرستان، در تقسیمات کشوری جزء شهرستان شوش محسوب می‌‌شود.

زیگورات چیست؟

تشبیه معابد به کوه‌های کیهانی در فرهنگ بابلیان جایگاه خاصی دارد و این ویژگی را در قالب فرم زیگورات‌های آنان می‌توان دید که صعود از آن را رسیدن به قله عالم می‌دانستند. کلمه زیگورات یا زیغورات از فعل آکدی «زقارو» (Zegharoo) به معنای بلند و برافراشته ساختن گرفته‌ شده است. زیگورات بنایی چند طبقه است که مساحت هر طبقه از طبقه پایینی کوچک‌تر است؛ بنابراین، نمای هر طرف آن به شکل یک پلکان است. این زیگورات‌ها محل نگهداری مجسمه خدایان و انجام مراسم مذهبی بوده‌اند.

درباره زیگورات چغازنبیل بدانید

این نیایشگاه توسط اونتاش گال (پیرامون ۱۲۵۰ پ. م.)، پادشاه بزرگ ایلام باستان و برای ستایش اینشوشیناک، نگهبان شهر شوش، ساخته‌ شده است. این معبد در حمله سپاه خون‌ریز آشور بانیپال (پادشاه قوم آشور) به همراه تمدن ایلامی ویران شد. سده‌های متمادی این بنا در زیر خاک به شکل زنبیلی واژگون مدفون بود تا اینکه به دست رومن گیرشمن فرانسوی در زمان پهلوی دوم از آن خاک‌برداری شد. گرچه خاک‌برداری از این بنای محدب متقارن واقع‌ شده در دل دشت صاف، موجب تکمیل دانش دنیا نسبت به پیشینه باستانی ایرانیان شد اما پس از گذشت حدود ۵۰ سال از این کشف، دست عوامل فرساینده طبیعی و بی‌دفاع گذاشتن این بنا در برابر آن‌ها آسیب‌های فراوانی را به این بنای خشتی-گلی وارد کرده و خصوصاً باقی‌مانده طبقات بالایی را نیز دچار فرسایش شدید کرده است.

تاریخچه زیگورات چغازنبیل

«چغازنبیل» که نام باستانی این بنا است، واژه‌ای محلی و مرکب از دو واژه «چُغا» (در زبان لری به معنی «تپه») و زنبیل (به معنی «سبد») است که اشاره‌ای است به مکان معبد که تپه بوده و آن را به زنبیل واژگون تشبیه می‌کردند. این مکان نزد باستان‌شناسان به «دور-اونتَش» به معنای «دژِ اونتش»معروف است.

اونتاش گال دستور ساخت شهر مذهبی را داده بود که بنای چغازنبیل در میانه این شهر قرار داشت و مرتفع‌ترین بخش آن محسوب می‌شد. بلندی آغازین آن ۵۲ متر و ۵ طبقه بوده است. امروزه ارتفاع آن ۲۵ متر و تنها ۲ طبقه و نیم از آن باقی‌مانده است. زیربنای چغازنبیل یک مربع 105 متر در 105 متر است؛ یعنی دو برابر یک زمین فوتبال!

شهر مذهبی اونتاش

«دور اونتاش» از سه حصار تودرتوى خشتى تشکیل‌شده و دروازهٔ اصلى آن بر روى حصار بزرگ در جبهه شرقى قرار دارد. در حد فاصل حصار اول و دوم، کاخ‌هاى شاهى و آرامگاه‌هاى سلاطین عیلام قرار دارند. در بین حصار دوم و سوم بقایاى تصفیه‌‌خانهٔ آب واقع‌ شده است، تصفیه‌خانهٔ آب چغازنبیل در شمار قدیمى‌ترین تأسیسات آب‌رسانی به شمار مى‌رود. آب آن از رودخانهٔ کرخه و از فاصلهٔ ۴۵ کیلومترى با حفر و احداث کانالى تأمین مى‌شده است.

در مرکز حصار سوم معبد اصلى (زیگورات) قرار دارد. معبد اصلى به ابعاد ۱۰۵×۱۰۵ متر، مربع کاملى است که اضلاع آن در جهات اصلى شرقى، غربى و شمالى و جنوبى واقع‌شده‌اند. اصل این معبد با به‌کارگیری میلیون‌ها آجر و در ۵ طبقه ساخته‌شده بود که در حال حاضر دو طبقه از آن باقیمانده است. ارتفاع آن در گذشته حدود ۵۲ متر بود. طبقات این معبد برخلاف تمامى زیگورات‌هاى بین‌النهرین بر روى همدیگر ساخته نشده، بلکه هر طبقه مستقلاً از سطح زمین به بالا احداث‌ شده است. به‌غیراز طبقهٔ اول و پنجم، تمامى طبقات از خشت پرشده‌اند، طبقه پنجم که مرتفع‌ترین طبقه محسوب مى‌شود، جایگاه قرار دادن بت‌هاى آن زمان بوده است. مهم‌ترین این بت‌ها، خداى «اینشوشیناک» یا خداى خاص شهر شوش بوده است.

«اونتاش گال» بانى این معبد مى‌گوید: «پس‌ از آن که مصالح ساختمانى را به دست آوردم، من در اینجا، شهر اونتاش و حریم مقدس را برپا و آن را در یک دیوار خارجى و یک دیوار داخلى محصور کردم. من معبد بلندى ساختم که شبیه آنچه شاهان پیش‌ساخته‌اند نبود و آن را به خداى اینشوشیناک و خداى هومبان حریم مقدس وقف کردم. باشد که ساختمان و زحمت من موقوفه ایشان شود و لطف و عدل هومبان و اینشوشیناک در اینجا برقرار بماند.»

ویژگی‌های زیگورات چغازنبیل

بنای زیگورات چغازنبیل، مربعی شکل است که حصارهای دایره‌ای به دور آن دیده می‌شوند. عدد چهار به‌عنوان عددی مقدس در معماری است. چهار نشان‌دهنده چهار جهت اصلی، چهارفصل سال، اضلاع مربع، بازوان صلیب، چهارعنصر، چهارستون عالم، چهار منزل قمر، چهار مزاج، چهار بهشت و... است. بر روى دیوارهاى معبد آجرهایى به خط میخى مشاهده مى‌شود که همگى داراى متنى یکسان هستند که بیانگر نام پادشاه و هدف او از ساخت این معبد است.

زیگورات چغازنبیل چرا خاص است؟

چغازنبیل جزو معدود بناهای ایرانی است که در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو ثبت‌ شده است. در بعضی از کتب تاریخی نام قدیمی شوش، چغازنبیل نامیده شده است. در واقع زیگورات‌ها، اهرام، مقابر و بناهای برجی شکل، گنبدها و معابد چندین طبقه بلند، پاگوداها و استوپاها، در همه‌ جا نمادی از کوه و آسمان بودند. این موضوع در سرزمین‌هایی که به‌طور طبیعی فاقد کوه بودند، بیشتر مشهود است، همانند: بین‌النهرین، مصرسفلی، جنگل‌های مکزیک و پرو.

سنگ‌نگاره یادبود اونتاش

سنگ‌نگاره یادبود اونتاش ناپیریشا از آثار باستانی دوره عیلام است. بر روی این سنگ‌نگاره باستانی نقش زنی حک‌شده است که دم ماهی دارد و مارهایی را در دستان خود گرفته است. در بالای تصویر کامل این سنگ‌نگاره، کاهنه‌های معبد در حال عبور هستند. جنس این سنگ‌نگاره از ماسه‌سنگ است. این اثر که مربوط به دوره عیلامی میانه و دودمان ایگی هالکید است، مربوط به ۱۳۴۰ تا ۱۳۰۰ پیش از میلاد است. این یادبود در سدهٔ دوازده پیش از میلاد از چغازنبیل به شوش آورده شده و هم‌اینک در موزه لوور قرار دارد.

در پایان، اگر راهی خوزستان شدید، حتما سری به این اثر ثبت جهانی بزنید و حال و هوای چغازنبیل را برای‌مان وصف کنید.

زیگورات چغازنبیل روی نقشه