وقتی مضامین عرفانی در شعر عطار رنگ می‌گیرد

روز ۲۵ فروردین در تقویم ایران روز ملی عطار است. فریدالدین ابو حامد محمدبن ابوبکر ابراهیم‌بن اسحاق عطار نیشابوری، یکی از شعرا و عارفان نام‌آور ایران در اواخر قرن ششم و اویل قرن هفتم هجری قمری است.
بنابر آنچه که تاریخ‌نویسان گفته‌اند بعضی از آن‌ها سال ولادت او را 513 و بعضی سال ولادتش را 537 هجری.ق، می‌دانند. او در قریه کدکن یا شادیاخ که در آن زمان از توابع شهر نیشابور بوده به دنیا آمد. از دوران کودکی او اطلاعی در دست نیست جز اینکه پدرش در شهر شادیاخ به شغل عطاری که همان داروفروشی بود، مشغول بوده که بسیار هم در این کار ماهر بود و بعد از وفات پدر، فریدالدین کار پدر را ادامه می دهد و به شغل عطاری مشغول می شود.
او در این هنگام نیز طبابت می‌کرده و اطلاعی در دست نیست که نزد چه کسی طبابت را فرا گرفته، او به شغل عطاری و طبابت مشغول بوده تا زمانی که آن انقلاب روحی در وی به وجود آمد.

کلام ساده و بی‌آلایش عرفانی
عطار، یکی از شاعران بزرگ متصوفه و از مردان نام‌آور تاریخ ادبیات ایران است. سخن او ساده و گیراست. او برای بیان مقاصد عرفانی خود بهترین راه را که همان آوردن کلام ساده و بی پیرایه و خالی از هرگونه آرایش است، انتخاب کرده است.

او تأثیرپذیری از آموزه‌های قرآنی، در ستایش خداوند، پیامبران و اولیا شیوه توصیفی را به‌کار برده است؛ به‌عنوان مثال در ستایش خداوند گفته: «آفرین جان‌آفرین پاک را/ آن‌که جان بخشید و ایمان خاک را» که این بیت به آیه‌ ۱۴ سوره‌ی الرحمن اشاره دارد که می‌فرماید: «ما انسان را از خاک(گل خشک) آفریدیم.»
او اگر‌چه در ظاهر کلام و سخن خود آن وسعت اطلاع و استحکام سخن استادانی همچون سنایی را ندارد ولی آن گفتار ساده که از سوختگی دلی هم چون او باعث شده که خواننده را مجذوب نکند و همچنین کمک گرفتن او از تمثیلات و بیان داستان‌ها و حکایات مختلف یکی دیگر از جاذبه‌های آثار او است و او سرمشق عرفای نامی بعد از خود همچون مولوی و جامی قرار گرفته است.

معرفی آثار
آثار شیخ به دو دسته منظوم و منثور تقسیم می‌شود. آثار منظوم وی عبارت است از دیوان اشعار که شامل غزلیات و قصاید و رباعیات است، مثنویات او عبارت است از الهی‌نامه، اسرار نامه، مصیبت‌نامه، وصلت‌نامه، بلبل‌نامه، بی سر نامه، منطق‌الطیر، جواهرالذات، حیدرنامه، مختارنامه، خسرونامه، اشترنامه و مظهرالعجایب. از میان این مثنوی‌های عرفانی بهترین و شیواترین آن‌ها که به نام تاج مثنوی‌های او به شمار می‌آید، منطق‌الطیر است که موضوع آن بحث پرندگان از یک پرنده داستانی به نام سیمرغ است که منظور از پرندگان سالکان راه حق و مراد از سیمرغ وجود حق است که عطار در این منظومه با نیروی تخیل خود و به کار بردن رمزهای عرفانی به زیباترین وجه سخن می‌گوید که این منظومه یکی از شاهکارهای زبان فارسی است و منظومه مظهر‌العجایب و لسان‌الغیب است که برخی از ادبا آن‌ها را به عطار نسبت داده‌اند و برخی دیگر معتقدند که این دو کتاب منسوب به عطار نیست.
در بینش عطار انسانیت و صبر در سیر و سلوک نقش بنیادی و اساسی را بر عهده دارد و با شکوفا کردن نیروها و قدرت‌های الهی نهفته در روح موجب می‌شود که انسان از تنگنای هستی محدود خود رها شود و به هستی نامحدود و مطلق پیوند بخورد.
عطار مرگ را پایان زندگی نمی‌داند و معتقد است که همه چیز گرفتار فنا و نابودی است و از مرگ گریزی نخواهد بود. مضامین قرآنی در اشعار عطار نیشابوری گویای درک بالای او از عرفان است.

نگاهی به زندگی عرفانی عطار
مرادعلی واعظی، استاد ادبیات دانشگاه بیرجند در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان‌جنوبی، اظهار کرد: فریدالدین عطار نیشابوری از شاعران قرن ششم و هفتم هجری، در نیشابور به دنیا آمد و عطار نیشابوری که به دستور سربازان هلاکوخان مغول در نیشابور به قتل رسید، در چهل‌سالگی دچار تحول روحی شد و زندگی ساده و زاهدانه‌ای را با مردم ادامه داد و به سراغ شاعری رفت.
وی افزود: عطار در قرن شش متولد شد اما در مورد زندگی عطار اطلاعاتی در دست نیست و دلیل آن هم این است که چندین عطار در تاریخ وجود داشته‌اند که عطار نیشابوری به‌دلیل برجستگی همگی را تحت‌الشعاع قرار داده و زندگی‌نامه عطار با دیگران آمیخته شده است.
وی با بیان اینکه عطار پزشک و جامعه‌شناسی بزرگ بود، ادامه داد: به گفته خود عطار در هر روز 500 نفر را معاینه می‌کرد و اطلاعات پزشکی وی بالا بوده است.
استاد ادبیات دانشگاه بیرجند آثار نسبت داده شده به عطار را 114 اثر برشمرد و گفت: این 114 اثر مربوط به عطار نیست آثار عطار 12 اثر شامل غزلیات و رباعیات عطار است.
واعظی با اشاره به اینکه دو اثر مصیبت نامه و منطق‌الطیر جهان‌بیتی عطار را در مورد مسایل مختلف نشان می‌دهد، افزود: محتوای اشعار عطار سمت و سوی عرفانی دارد که بیشتر به سبک عراق معروف است.

شعر عرفانی با عطار به اوج می‌رسد
وی بیان کرد: در اندیشه عرفانی مولوی وحدت وجود دیده می‌شود در حالی که در اندیشه عرفانی عطار به خصوص در رساله منطق‌الطیر وحدت شهود نمایان است.
استاد ادبیات دانشگاه بیرجند اظهار کرد: تحول روحی باعث روی آوردن عطار به عرفان شده است و شاعران بزرگی مثل غزالی، سنایی و مولوی در خط سیر زندگی خود دچار تحول شده‌اند که ناشی از روح لطیف شاعران است.
واعظی با بیان اینکه شعر عرفانی با عطار به اوج می‌رسد، تصریح کرد: عمده‌ترین مضامین شعری عطار، حکمت اسلامی، آیات و روایات، عرفان و اصطلاحات علمی به‌ویژه پزشکی است.
وی با اشاره به اینکه عطار به علوم زمانه خود واقف بوده و از بنیان‌گذاران شعر عرفانی است، افزود: شاهکار عطار نیشابوری، مثنوی منطق‌الطیر است که معروف‌ترین حماسه عرفانی در ادب فارسی است.
استاد ادبیات دانشگاه بیرجند بیان کرد: جهان‌بینی عطار در منطق‌الطیر و مصیبت‌نامه قابل مشاهده است و کتابی نیز به نثر دارد به نام تذکرة‌الاولیاء که در شرح حال عارفان است و جنبه هنری و شاعری آثار عطار در دیوان و مختارنامه و بعد اخلاقی اندیشه عطار در الهی‌نامه و اسرارنامه نمایان است.

رسانه‌ها زمینه آشنایی ایرانیان را با ریشه‌های فرهنگی خود فراهم کنند
وی با تاأکید بر ضرورت بهره‌گیری از اندیشه‌های این شاعران بزرگ در برنامه‌های رسانه ملی، خاطرنشان کرد: رسانه‌ها، به ویژه صداوسیما بیشتر برنامه‌های ادبی خود را به ادبیات معاصر اختصاص داده‌اند که بسیار نابجا است و باید برخلاف این باشد تا ایرانیان مسلمان با ریشه‌های فرهنگی و اعتقادی خود آشنا شوند.
مقبره شیخ عطار در نزدیکی شهر نیشابور قرار دارد و چون در عهد تیموریان مقبره او خراب شده بود، به فرمان امیر علیشیر نوایی وزیر سلطان حسین بایقرا مرمت و تعمیر شد.

زهرا حمیدی، خبرنگار ایکنای خراسان‌جنوبی
انتهای پیام