خبرگزاری مهر، گروه استانها- زهرا بهرامی: گلستان از سال ۱۳۸۰ هر سال سیل را تجربه کرده است اما تجربه تلخ سیل با شیرینی اجرای راهکار برای حل مسئله همراه نبوده و همچنان گلستان در لیست ۱۰ استان سیلخیز کشور قرار دارد.
۲۶ اسفند ماه سال گذشته وقتی که بارشها آغاز شد کمتر کسی تصور میکرد این بارش سیل به همراه داشته باشد آن هم سیلی که تمام استان را دربگیرد و بیش از ۲۰ روز مهمان ناخوانده گلستانیها در سال جدید باشد.
بررسیهای نشان میدهد در ۳۷ سال گذشته سیلابهای گلستان بیشتر فصلی بوده و حدود ۹۰ درصد آنها در تابستان اتفاق افتاده و در فصل زمستان تنها در سال ۱۳۹۶ بخشی از شهرستان رامیان دچار آبگرفتگی شده بود و سیل در زمستان نخستین تجربه تلخ گلستان در سال ۹۷ بود که تا به امروز ادامه یافته است.
با معاون حفاظت و بهرهبرداری آب منطقهای گلستان به گفتگو نشستیم و حسین دهقان از آخرین وضعیت سدهای گلستان، تلاشها برای مهار سیلاب و راهکارهای مدیریت سیل در استان سخن گفت.
* سدهای گلستان هماکنون در چه وضعیتی قرار دارند؟
سیلاب اواخر اسفند ۹۷ و فروردین ۹۸ حجم زیادی از آب را وارد رودخانههای استان کرده است؛ طبق محاسبات انجام شده تا پنجم فروردین حدود ۳۰۸ میلیون مترمکعب سیلاب وارد رودخانههای استان شد یعنی بیش از ۲.۵ برابر ظرفیت تمام سدهای استان (گلستان، بوستان و وشمگیر) که در مسیر گرگانرود قرار دارند.
*ظرفیت این سدها مشخصاً چقدر است؟
۱۱۸ میلیون مترمکعب حجم مخازن سدهای مسیر رودخانه گرگانرود است که همه پر هستند و بعد از سیلاب همچنان سرریز میکنند و آب مازاد دارند. چراکه پس از وقوع سیلاب، در کوهپایهها و دشت بارندگی داشتیم و پوشش برف در ارتفاعات هم سه هزار و ۷۰۰ کیلومتر مربع بود.
در چنین شرایطی پس از قطع بارش و فروکش کردن سیلاب، ذوب برف اجازه نداد رودخانههای استان به حالت اولیه بازگردنند و علیرغم اینکه شاخه اصلی سیلاب فروکش کرده اما رودخانههای استان همچنان سیلابی و پرآب هستند و سرریز سدها فروکش نکرده است. در چنین شرایطی ماهم فرصت نداشتهایم حجم مخازن سدها را تخلیه کنیم و فرصتی برای مهار سیلابهای آتی داشته باشیم.
*با این توضیح پس همچنان شهرهای آق قلا و گمیشان درگیر سیل خواهند بود؟
تلاش برای مهار سیل و تخلیه آب از شهرها و هدایت آن به سمت دریا ادامه دارد اما چون شهرهای آق قلا، گمیشان و خواجه نفس در منتهی الیه رودخانه گرگانرود قرار دارند تمام آب رودخانههای بالادست و سیلابی که وارد دشت شده است باید از این سه شهر عبور کند و به دریا بریزد. فرض بر اینکه سرریز سدها هم قطع شود ما بازهم با محدودیت برای بازکردن دریچه سدها مواجه هستیم.
*چه محدودیتی؟
باید پایاب حوزه را برآورد کنیم و بسنجیم که رودخانه جا دارد که سد را تخلیه کنیم؛ رودخانه گرگانرود و مدیریت آن پیچیده است؛ چندین سد و چند دهه رشته رودخانه جنوب به شمال به گرگانرود وصل میشوند؛ گرگانرود روند شرق به غرب دارد و هرچه به غرب گرگانرود میرویم هم حجم آب زیادتر میشود و هم ظرفیت آبگذر و شیب کم میشود؛ در چنین شرایطی قاعدتاً آب کمتری را هم عبور میدهد.
*رودخانه قره سو هم ظاهراً وضعیت مناسبی ندارد و همچنان سیلابی است؟
بخشی از سیلاب گرگانرود به قره سو منتقل شده است و آن هم سرریز شده و به سمت شهرک صنعتی آق قلا آمده است.
*دلیل این اتفاق فقط حجم بالای سیلاب بود؟
خیر، حجم سیلاب از یکطرف و دستکاری دیواره رودخانهها و بهرهبرداریها در سنوات گذشته از طرف دیگر موضوع را تشدید کرد. البته رودخانه قره سو آگرفتگی داشت و سازههای تقاطعی هم در افزایش سیلاب نقش داشت.
*ظاهرا سد نومل هم سرریز کرده است؟
نه سرریز نکرده و هنوز جا برای ذخیره آب داریم. درست است سه سد بوستان، گلستان و وشمگیر سرریز کرده اند اما وضعیت نگران کننده نیست و سدهای گلستان در شرایط پایدار قرار دارند.
*وضعیت سایر سدهای استان چگونه است؟
در سد کبودوال (علیآباد) و نومل (گرگان) مدیریت کردیم و هنوز فضا بای مدیریت سیلابها در آینده داریم؛ از ظرفیت کبودوال برای کم کردن فشار سیلاب زرین گل به گرگانرود استفاده میکنیم. بخشی از آب زرین گل وارد سد کبودال میشود و با بررسیهای انجام شده گودالهای شن و ماسه، مخازن، آببندانها و سدهای کوچک مخزنی را شناسایی کردهایم و هماهنگ کردهایم بخشی از آب به آنها هدایت شود.
*در توسکستان هم این کار در حال انجام است؟
بله در پایاب سد نومل هم این کار در حال انجام است. آب زرین گل هم بخشی به سد کبودوال، بخشی به گودالهای شن و ماسه و بخشی هم به دو آب بندان نیمه تمام در حال انتقال است. همکاران ما در آب منطقهای همچنان در حال شناسایی آببندانهای نیمه تمام، گودالهای شن و ماسه و … هستند تا آب را به آنها منتقل کنند و بتوانیم سیلاب را مدیریت کنیم.
*لایروبیها همچنان ادامه دارد؟
بله. لایروبیها قبل از سیلاب هم در حد توان انجام شده بود. اما بعد از سیلاب تجهیزات و امکانات سایر دستگاهها و قرارگاه خاتم الانبیا و … به کمک استان آمد و هماکنون در حال اجرای مشترک با سایر دستگاهها برای ایجاد دایک و کانال انتقال در آق قلا، قرنجیک و گمیشان هستیم. در شورای مدیریت بحران تصمیمگیری شد و ارتش و سپاه بهجای یک مسیر چهار و یا پنج مسیر زهکشی در گرگانرود ایجاد کردند.
بپذیرید ابعاد سیل در گلستان وسیع است و همزمان در سه حوزه اترک، گرگانرود قره سو درگیر سیلاب هستیم؛ این موضوع شرایط خاصی را ایجاد کرده و ما آنچه در توانمان هست را گذاشتهایم تا بتوانیم سیلاب را مهار کنیم. از ۲۵ اسفند ۹۷ بیش از ۱۵۵ دستگاه و ۱۶۰ نفر نیروی انسانی از آب منطقهای گلستان و بخش خصوصی که در طرحها مشارکت دارند و همچنین نیروهای فنی و لجستیک آب منطقهای گلستان تمام وقت پای کار بودهاند اما حجم سیلاب وسیع است و مدیریت آن از توان ما خارج شده است هرچند اگر سدهای نیمه تمام گلستان مانند نرماب و آق دکش به پایان میرسید بهتر میتوانستیم شرایط را مدیریت کنیم.
*چاره کار چیست؟
ما با سیلاب میتوانیم دو رفتار داشته باشیم یکی آنکه با دور کردن سیلاب آن را مدیریت کرده و یا آنکه تهدید را به فرصت تبدیل کنیم.
هماکنون در عین حال که تلاش میکنیم آب را از شهرهای استان تخلیه و به سمت دریا هدایت کنیم اما در تلاش هستیم این سیلاب را در بالادست در جای مناسب ذخیره کنیم تا هم آسیبهای سیلاب را کاهش دهیم و هم از این تهدید برای سازگاری با کمآبی استفاده کنیم.
*منظور شما مشخصاً انتقال سیلاب رودخانهها در شن چالهاست؟
بله. اما این موضوع کفایت نمیکند. ما نیاز داریم در اجرای طرحهای زهکشی استان بازنگری کنیم؛ از بُعد کارشناسی معتقد هستم باید ابعاد و طول زهکشها در استان توسعه یابد تا در مواقع سیلاب بتوانیم از آنها برای مهار سیل کمک بگیریم. در عین حال هواشناسی هم باید دستگاههای پیشرفته در استان مستقر کند تا پیش از وقوع بحران فرصت مناسب برای برنامهریزی و اقدام داشته باشیم.
همچنین اعتبار ملی و استانی مناسب برای لایروبی دو هزار و ۷۰۰ کیلومتر رودخانه در گلستان تخصیص یابد تا لایروبیها مستمر انجام شود.
در مجموع نیاز داریم طرح مدیریت جامع سیل گلستان که قبلاً مصوب شده ردیف اجرایی دریافت کند و عملیاتی شود چرا که در این طرح از بهبود پوشش گیاهی و طرحهای آبخیزداری تا موضوعات نرمافزاری دیده شده است.
*اگر درست متوجه شده باشم شما معتقدید لایروبی، زهکشی و سدسازی برای مهار سیل در گلستان کفایت نمیکند؟
دقیقاً همینطور است. صرف یک عمل کفایت نمیکند و باید مؤلفههای بسیار زیادی در کنارهم قرار بگیرند تا با داشتن زیرساختها بتوانیم سیلاب را برای شرایط سازگاری با کم آبی در استان ذخیره کنیم چراکه در شرایط نرمال گلستان جزو استانهای کم آب است.