هند و نقض حریم هوایی پاکستان؛ اهدافی سیاسی که نه دیده شد نه محقق
پاکستان و هند از گذشته روابط خوبی با یکدیگر نداشته 3 بار وارد جنگ تمام عیار شدند اما تنش اخیر بین دو کشور منشأ خاصی دارد.
به گزارش خبرنگار دفاتر منطقهای خبرگزاری فارس، بیشتر جنگهایی که در دنیا اتفاق افتاده منشأ سیاسی یا اقتصادی دارد البته در برخی موارد منابع حیاتی مانند سهم آب نیز موجب بروز جنگ بین دو کشور میشود.
در جهان امروز اقتصاد حرف اول را میزند و منافع اقتصادی حتی بر دولتها همچنین امور سیاسی تأثیرگذار است. پاکستان و هند از گذشته تا امروز روابط خوبی با یکدیگر ندارند و تا کنون 3 بار جنگ تمام عیار بین دو کشور اتفاق افتاده که منجر به تصرف قسمتی از کشمیر توسط پاکستان شد. اختلافات دینی و جغرافیایی، اختلاف بر سر مسئله کشمیر، اختلاف بر سر سهم آب، اختلاف بر سر منطقه مرزی سیاچن و در نهایت اختلاف در خصوص مسائل سیاسی افغانستان بخشی از مجموعه افتراقاتی است که دو کشور را دچار تنش میکند.
«سید سباس عسکری نقوی» کارشناس مسائل پاکستان در تحلیلی به بررسی علل تنش اخیر بین پاکستان و هند پرداخت.
** ریشه اختلافات پاکستان و هند
علت اصلی تشکیل کشور پاکستان به عنوان یک کشور مسلمان در شبهقاره اختلاف بین هندوها و مسلمانان بود. با اینکه گاندی رهبر هند و محمد علی جناح رهبر پاکستان با یکدیگر علیه انگلیس وارد عمل شدند و بساط کمپانی هند شرقی که توسط بریتانیا اداره میشد را برچیدند اما بعدها مسلمانان و هندوها دچار اختلاف شدند.
جناح برای نخستین بار موضوع تشکیل کشور مستقل مسلمانان شبهقاره را مطرح کرد و گاندی هیچ مخالفتی با این موضوع نداشت. بعد از استقلال پاکستان اختلاف هندوها و مسلمانان بیشتر شد و تا امروز ادامه پیدا کرده است.
هندوها با تصاحب زمین و دارایی مسلمانان آنها را مجبور به مهاجرت کردند این در حالی است که در پاکستان همین اتفاق برای هندوها افتاد بنابراین اختلافات قبلی و موجود یکی از دلایل بروز تنش بین دو کشور است.
برخی اختلافات مذهبی موجب بروز تنشهای جغرافیایی شد. ایالت جامو و کشمیر در شمال غربى هند و شمال شرقى پاکستان از بزرگترین ایالتهاى مهاراجهنشین هند بود.
مهاراجه این ایالت که هندو بود اعلام کرد کشمیر به هند ملحق شده است ولى از آنجا که اکثریت مردم این منطقه مسلمان بودند، این تصمیم با مخالفت مقامات پاکستانى مواجه شد.
تقاضاى مهاراجه هند در اکتبر 1947 مورد قبول دولت هند واقع گردید و قرار شد پس از بازگشت به حالت عادى از طریق انتخابات تصمیم نهایى گرفته شود. نیروهاى نظامى هند مناطق مرکزى و شمالى این ایالت را تحت کنترل در آوردند این در حالی است که پاکستان نیز قسمتی از کشمیر را تصرف و حکومت آزاد کشمیر را تشکیل داد.
** تولد بنگلادش
از آن پس اختلاف بر سر کشمیر موجب بروز جنگهای خونین و درگیریهای مرزی بین دو کشور شد.
اختلاف میان دو بخش شرقى و غربى پاکستان در اواخر دهه 1960 افزایش یافت. پس از انتخابات سال 1970 و پیروزى حزب عواملى لیگ که اکثریت کرسىها را در انتخابات به دست آورد، دولت مرکزى در قبال مردم بنگلادش روشى خشن در پیش گرفت.
این وقایع با جارى شدن سیل در پاکستان شرقى و پناهنده شدن میلیونها بنگالى به ایالتهاى همجوار هند، همراه شد. سرکوب نظامیان پاکستانى و درگیرى با بنگالىها ادامه داشت تا اینکه هند در دسامبر 1971 به کمک چریکهاى بنگالى که به موکتى باهینى شهرت داشتند، آمد. جنگ میان دو کشور هند و پاکستان درگرفت.
ارتش پاکستان در مدت کوتاهى شکست خورد و 93 هزار نفر از پرسنل آن در پاکستان شرقى تسلیم ارتش هند شدند.
سرانجام با کمکهای هند، شورشیان پاکستان شرقی موفق شدند کشوری به نام بنگلادش تشکیل دهند و با اینکه اسلامآباد تلاش زیادی برای نفوذ در این کشور کرد اما کاری از پیش نبرد.
** اختلافات آبی
از دیگر اختلافات پاکستان با هند واقع بودن سرچشمههاى رودهای پنجاب در هند مىباشند. قطع جریان آب در سال 1948 از طرف هند سبب شد پاکستان با اکراه موافقتنامهاى با هند منعقد کرده و براساس آن از تمام حقوق اساسى خود نسبت به استفاده از کنار رودخانه صرفنظر کرد و پذیرفت که بابت آب مصرفى مبلغى به هند بپردازد.
امتناع هند از استرداد سهم پاکستان ضررهای مالى شدیدى در نخستین سالهاى تأسیس پاکستان به این کشور وارد کرد، تا جائىکه این کشور در آستانهٔ ورشکستگى قرار گرفت. سرانجام با وساطت مهاتماگاندی، هند سهم مزبور را به پاکستان پرداخت.
با وجود اینکه سالها از اختلاف هند و پاکستان میگذرد دو کشور به عناوین مختلف یکدیگر را متهم میکنند.
پاکستان همیشه عنوان میکند که هند با ساختن سد بر روی سرچشمه رودهای ایالت پنجاب از ورود آب این رودها به پاکستان جلوگیری میکند که ضرر جبرانناپذیری به بخش کشاورزی این کشور وارد کرده است، از طرفی در فصل بارندگی و طغیان رودها هند آبهای اضافی را روانه پاکستان میکند که موجب سیل در این کشور شده و محصول کشاورزان را از بین میبرد.
حکومتهای هندوستان در تمام دوران منازعه میان پاکستان و افغانستان بر سر دیورند، از موقف رسمی افغانستان حمایت کردند. روابط هندوستان همواره با زمامداران افغانستان در کابل گرم و نزدیک بوده است.
دولت هند به ویژه پس از پیوستن پاکستان به پیمان نظامی سینتو در آغاز دهۀ پنجاه میلادی، به برقراری مناسبات نزدیک با کابل پرداخت. زمامدارانِ هر دو کشور در شروع جنبش کشورهای غیرمتعهد، در شکلگیری و قوام این جنبش در واقع با انگیزۀ واکنش در برابر پاکستان، با همسویی بیشتر عمل کردند
استراتژی هند در مناسباتش با افغانستان همیشه بر مبنای همکاری با دولتهای بر سرِ قدرت در کابل به استثنای حکومت طالبان، استوار بوده است در حالی که سیاست پاکستان در جهت مخالفِ این استراتژی قرار دارد.
هند در کمک به دولتهای بر سر اقتدار در کابل، خواستار قوت و نیرومندی آن دولتها میباشد تا در برابر پاکستان توان ایستادهگی و مقاومت داشته باشند، اما پاکستان همواره در صدد آن بوده تا دولتهای ضعیف و ناتوان را در کابل مشاهده کند.
پاکستان همیشه از حضور هند در افغانستان ناراضی بود و هست بنابراین به بهانههای مختلف تلاش خود را برای اقدام علیه منافع دهلی نو در این کشور انجام میدهد.
** تنش بر سر بام دنیا
حدود 30 سال پیش یعنی روز 13 آوریل 1984 ارتش هند به فاصله کوتاهی قبل از نیروهای نظامی پاکستان به ارتفاعات منطقه یخبندان سیاچن در کشمیر شمالی رسید و کنترل آن را به دست گرفت. یخچالهای طبیعی سیاچن بخشی از کوههای قراقروم از جمله رشته کوههای مرتفع هیمالیاست و بخشی از خطوط مرزی دو بخش کشمیر تحت کنترل هند و پاکستان است.
30 سال پس از آن واقعه، اختلافات و نزاع 2 کشور بر سر مالکیت این مناطق کوهستانی ادامه دارد. اما یکی از افسران واحدهای کوهستانی ارتش هند که مبتکر آن عملیات بود، می گوید که این کشور به هر قیمتی باید کنترل این منطقه را در دست داشته باشد. این اختلاف بر سر مرتفع ترین نقطه مرزی دنیا که تقریبا از دیده جهانیان پنهان بوده اکنون وارد چهارمین دهه از عمر خود می شود.
کنترل منطقه مرزی سیاچن به اندازهای اهمیت داشت که هند و پاکستان برای شناسایی این منطقه گروه های اکتشافی تشکیل دادند و تیم های کوهنوردی دو کشور یخچالهای طبیعی در این منطقه را شناسایی کردند.
اما رقابت و نبردی که با چنگک و طناب کوهنوردی آغاز شد امروزه به یک صف آرایی نظامی و سنگر بندی در این مناطق مرتفع بدل شده و نیروهای هر دو طرف در حالتی منجمد، به معنای واقعی کلمه، در همان موقعیت های سی سال قبل خود قرار دارند.
** نقض هوایی پاکستان؛ چرا و به چه علت
همه مواردی که ذکر شد هنوز هم ریشه اختلافات پاکستان و هند است اما تنش اخیر بین دو کشور نتیجه تلاش نارندرا مودی نخست وزیر هند برای نجات حزبش و پیروزی در انتخابات سراسری این کشور میباشد.
همانطور که ارتش پاکستان برای حفظ جایگاه خود در افکار عمومی این کشور هرگز حاضر به صلح با هند نیست و مدام مردم را از لشکرکشی هندیها میترساند افکار عمومی هند نیز تحت تأثیر خطر حمله پاکستان هستند.
مودی تلاش کرد با انجام یک عملیات هوایی به بهانه هدف قرار دادن شبهنظامیان «جیش محمد» در کشمیر تحت کنترل پاکستان از یک سو نظر مردم را جلب کند و از طرف دیگر اپوزیسیون را وادار کند که در شرایط جنگی به جای مخالفت با حزب حاکم دولت هند را همراهی کنند.
حزب مودی از مدتها قبل به خاطر ناکامی در سیاست اقتصادی و عدم موفقیت در عرصه سیاسی مورد انتقاد اپوزیسیون قرار گرفته است و مردم نیز از این حزب ناراضی شدهاند بنابراین کوبیدن بر طبل جنگ با پاکستان آخرین برگ برنده نارندرا مودی برای نجات یافتن از این وضعیت بود.
حزب حاکم هند به دنبال موفقیتی هر چند کوچک برای نشان دادن قدرت به پاکستان بود و هرگز تصور نمیکرد جنگ طولانی شود.
واقعیت این است که جنگ بیشتر از اینکه به ضرر پاکستان باشد منافع اقتصادی هند را تحت الشعاع قرار میدهد. سقوط بازار بورس بمبئی،کاهش سرمایهگذاری خارجی در هند و کاهش ارزش پول ملی این کشور نتایج اولیه جنگ با پاکستان بود. ثروتمندان هندی که بر سیاست این کشور نیز تأثیر عمیق دارند هرگز نمیخواهند منافع اقتصادی خود را به خطر بیندازند.
در حال حاضر هند در مخمصهای به دام افتاده که رهایی از آن بسیار مشکل است زیرا حزب مودی بیش از پیش بدنام شد و تا زمانی که یک پیروزی قاطع علیه پاکستان بدست نیاید وضعیت همینطور خواهد بود.
حزب حاکم هند چارهای جز این ندارد که ارتش بخواهد یک عملیات موفقیت آمیز علیه پاکستان انجام دهند و قادر نیست از مواضع خود عقب نشینی کند.
به تازگی رسانههای هندی خبری مبنی بر کشته شدن مولانا «مسعود اظهر» سرکرده گروه جیش محمد منتشر کردند. هندیها مدعی شدند که اظهر در حملات هوایی جنگندههای هند زخمی شده و جان باخته است اما این موضوع از جانب پاکستان تکذیب شد و به نظر میرسد یکی دیگر از حربههای مودی برای به دست آوردن پیروزی در برابر پاکستان است.
به نظر نمیرسد هند بتواند جنگ علیه پاکستان را ادامه دهد زیرا از نظر داخلی و از نظر بین المللی تحت فشار است بنابراین به زودی آتش بس بین دو کشور برقرار خواهد شد.
انتهای پیام/ح