تلفیق علم و سیاست در بستر انرژی اتمی

بشر در آغاز مبدأ جدید علمی است:

ارتباط دانش هسته‌ای با دیپلماسی چیست؟ در نوامبر سال 2018 میلادی، بیست مورخ علم و فناوری برای نخستین بار در یک کارگاه آموزشی در کشور ژاپن به بررسی این موضوع پرداخته و تلاش کردند پاسخی برای این موضوع پیدا کنند. همان‌طور که سیاست خارجی مدرن و روابط بین‌المللی به میزان روزافزونی مسائل علمی را پوشش می‌دهد، ما به سمت نوع جدیدی از دیپلماسی به نام دیپلماسی علمی و به‌طور خاص در موضوع دیپلماسی هسته‌ای می‌رویم. آیا این دیپلماسی جدید قرن بیست و یکم مؤثرتر از دیپلماسی‌های گذشته برای حل مسائل بزرگ جهان است، مسائلی از قبیل قدرت و سلاح هسته‌ای که به سراسر بشریت مرتبط می‌شود؟

این کارگاه دیپلماسی هسته‌ای را می‌توان آغاز مطالعات دیپلماتیک علم نامید. هدف از این مطالعه، بررسی علم و فناوری و نگاهی به روابط نزدیک و تاریخی آن در حوزه دیپلماسی است. ما به سمت نوع جدیدی از دیپلماسی به نام دیپلماسی علمی و به‌طور خاص در موضوع دیپلماسی هسته‌ای می‌رویم.

این کارگاه آموزشی در ژاپن، با ابتکار یک پروفسور یونانی به نام ماریا رنتتزی (Maria Rentetzi)، صورت گرفت که مدیر آزمایشگاه تاریخ و فلسفه بخش علم و فناوری در گروه علوم انسانی، علوم اجتماعی و قانون دانشکده فنی دانشگاه ملی آتن بود. وی با همکاری یک استاد ژاپنی به نام کنجی آیتو (Kenji Ito)، دانشیار دانشگاه سوکندای SOKENDAI، موفق به سازمان‌دهی یک کارگاه دومرحله‌ای شد که نشست نخست آن در ماه نوامبر سال 2018 در کشور ژاپن و نشست بعدی آن در شهر آتن پایتخت کشور یونان در ماه مه 2019 میلادی انجام خواهد شد. هدف اصلی آن‌ها از برگزاری این کارگاه‌های تخصصی، گرد هم آوردن محققانی بود که درزمینهٔ تاریخ علوم هسته‌ای و نقش سازمان‌های بین‌المللی در شکل‌گیری دیپلماسی هسته‌ای فعالیت و مطالعه می‌کردند. آن‌ها همچنین با مورخان دیپلماسی و دانشمندان علوم سیاسی به‌منظور تمرکز بر راه‌حل‌های دانشمندان و مهندسین هسته‌ای ارتباط برقرار کرده و از آن‌ها برای این موضوع کمک گرفتند. این پروژه همچنان در سطح بین‌المللی ادامه داشته و مذاکرات مرتبط با آن در حال انجام است.

پروفسور رنتتزی در این مورد می‌گوید: «این کارگاه دیپلماسی هسته‌ای را می‌توان آغاز مطالعات دیپلماتیک علم نامید. این عبارتی است که من برای این موضوع به کار می‌برم. هدف از این مطالعه، بررسی علم و فناوری و نگاهی به روابط نزدیک و تاریخی آن در حوزه دیپلماسی است.»

با قرار دادن علم و فناوری در یک جعبه سیاه، می‌توان روایت جریان اصلی این حوزه را بررسی کرد که می‌توانند به مذاکرات دیپلماتیک و ابزاری کلیدی تبدیل شوند. پروفسور رنتتزی در این رابطه توضیح می‌دهد که محققان مشارکت‌کننده در کارگاه ژاپن، استفاده علمی از دانش را در امور دیپلماتیک مورد پرسش قرار داده و به ما یادآوری کردند که علم و دیپلماسی همیشه در قالبی یکپارچه و پیچیده در سطح بین‌المللی ساخته‌شده است.

به‌طور ویژه، در دوران پس از جنگ، معرفت‌شناسی و سیاست درهم‌آمیخته شده است، موضوعی که شرکت‌کنندگان در این کارگاه پژوهشی تلاش کردند با بهره‌گیری از دیپلماسی به‌عنوان موضوع اصلی آنالیز تاریخ انرژی هسته‌ای، رمزگشایی کنند. طی این کارگاه در میان موضوعات موردبحث، دیپلماسی هسته‌ای در داخل و خارج از سازمان‌های بین‌المللی مانند آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای، مذاکرات دوجانبه و همچنین دیپلماسی عمومی در ارتباط با مبادلات مواد و منابع انسانی، دیپلماسی علمی در موردحفاظت از تابش، حفاظت از برنامه‌های هسته‌ای و برنامه‌های کمک‌های فنی و نقش تاریخی دیپلمات‌ها و کارشناسان علمی - فنی در مذاکرات و توافق‌های هسته‌ای موردبررسی قرار گرفتند.

گفتنی است پروفسور ماریا رنتتزی، مشاور پیشین دیپلماسی علمی وزیر امور خارجه در یونان محسوب می‌شود که یک بسته کاری در مورد دیپلماسی امنیتی و علمی یک پروژه اروپایی تحت عنوان InsSciDE را رهبری می‌کند. وی همچنین محقق اصلی یک پروژه مطالعاتی است که با کمک مالی 2 میلیون یورویی موسسه ERC Consolidator، تاریخ دیپلماسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را بررسی می‌کند. این مطالعات روی توسعه یک دیپلماسی علمی مشترک در سراسر اروپا از طریق تحقیقات بین‌المللی، میان‌رشته‌ای و پیشگامانه تمرکز دارد. این پروژه با هدف ایجاد یک گفتگوی فراگیر، نوآورانه و برجسته، درصدد تبیین سهم دانشگاه‌های علمی و شبکه‌های دیپلمات‌های علمی برای رسیدگی به چالش‌های جهانی است.

دومین کارگاه آموزشی دیپلماسی هسته‌ای در فاصله روزهای 8 تا 10 مه سال 2019 میلادی در آتن برگزار خواهد شد و طی آن برای نخستین بار موضوع دیپلماسی علمی به جامعه علمی - دانشگاهی و عموم مردم معرفی خواهد شد.

ترجمه: احسان محمدحسینی

منبع: euroscientist