هدف ترامپ برای تغییر نظام ایران براساس فشار اقتصادی خیال واهی است

خبرگزاری مهر - گروه بین الملل: به نظر می رسد دولت ترامپ آرزو می کند با فشار تحریمها قشر عادی مردم ایران برخیزند تا جمهوری اسلامی را برکنار کنند ولی اطلاعات اقتصادی تایید کننده این دیدگاه نیست که مردم ایران از سال ۱۹۷۹ به یک فقر ناامید کننده کشانده شده اند چه برسد به اینکه در شرف انقلاب باشند.

مجله «پراجکت سندیکیت» (Project Syndicate) در مقاله ای به قلم «جواد صالحی اصفهانی» به بررسی شاخصهای اقتصادی ایران و واهی بودن نظر ترامپ مبنی بر تغییر نظام ایران متعاقب فشار اقتصادی بر جمهوری اسلامی ایران پرداخته است.

پروفسور «جواد صالحی اصفهانی» استاد اقتصاد دانشگاه ایالتی و موسسه پلی تکنیک ویرجینیا و عضو ارشد برنامه اقتصاد جهانی و توسعه در موسسه «بروکینگز»، و محقق عضو مجمع تحقیقات اقتصادی در قاهره است.

هفته گذشته سالگرد چهل سالگی انقلاب اسلامی ایران بود ولی با احاطه شدن کشور توسط یک بحران شدید اقتصادی سوالی که برای همه مطرح است - در ایران و در خارج از آن - به نظر می رسد این باشد که آیا انقلاب اسلامی واقعا زندگی ایرانیان را بهبود بخشیده است؟

به نظر می رسد دولت ترامپ آرزو می کند با فشار تحریم ها مردم معمولی ایران برخیزند تا جمهوری اسلامی را برکنار کنند. در یک سخنرانی عمومی برای جامعه ایرانی-آمریکایی در جولای گذشته - که بیشتر به چشم فراخوانی برای تغییر رژیم نگاه شد - وزیر امور خارجه آمریکا «مایک پمپئو» اظهار داشت که انقلاب اسلامی ایران «ایران را دچار یک زوال اقتصادی» کرده است و باعث شده است «یک سوم ایرانی ها زیر خط فقر باشند».

ولی اطلاعات اقتصادی تایید کننده این دیدگاه نیست که مردم ایران از سال ۱۹۷۹ به یک فقر ناامید کننده کشانده شده اند چه برسد به اینکه در شرف انقلاب باشند. درست است، بسیاری از ایرانیان مسن تر از ده سال پیش از انقلاب از زمانی که کشور رشد پایداری را در نتیجه رشد ناخالص داخلی تجربه می کرد خاطرات خوبی دارند.

ولی ایران پس از انقلاب نیز خوب عمل کرد. بین سال های ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۱ - پیش از دولت ترامپ، «باراک اوباما»، تحریم های فزاینده طاقت فرسایی را اعمال کرد - ایران به طور متوسط (در شرایط تقسیم قدرت خرید) به رشد ناخالص داخلی 8.7 درصد به ازای هر نفر دست یافت در حالی در ترکیه این رقم فقط 2.9 درصد بود.

شاخص های رفاه فردی نیز پیشرفت مشابهی را نشان می دهند. بر پایه ترکیب درآمد هر فرد، سطح تحصیلات و میزان امید به زندگی، گزارش توسعه انسانی سال ۲۰۱۸ از میان ۱۸۹ کشور ایران را در رتبه ۶۰ قرار داد، قبل از ترکیه (۶۴)، مکزیک (۷۴) و برزیل (۷۹).

گذشته از آن، اطلاعات آماری پیشرفت پایداری در دسترسی های ایرانی ها به خدمات اساسی و رفاه زندگی نشان داده اند. امروز تمام خانه ها در ایران به برق و آب تصفیه شده دسترسی دارند، بیش از ۴۳ درصد و طبق اطلاعات آماری سال ۱۹۷۳، سی و سه درصد. اکنون ۸۵ درصد از خانه ها گاز طبیعی ارزان - که پیش از انقلاب وجود نداشت - در اختیار دارند.

این مقایسه حتی زمانی که ثروت نفتی ایران که کاهش یافته است را در نظر بگیریم - که استانداردهای زندگی در دهه ۱۹۷۰ به آن بستگی داشت - قابل اثبات تر می شود. به لطف افزایش قیمت ها تاریخی بالای نفت در پنج سال پیش از انقلاب (۱۹۷۹- ۱۹۷۴)، درآمدهای نفتی ایران بالغ بر مبلغ غیرقابل انتظار 1.03 تریلیون دلار (با احتساب قیمت دلار به نرخ سال ۲۰۱۸) یا حدود ۵۰۰۰ دلار بابت هر فرد در سال بود. پربارترین سال های پس از انقلاب پنج سال بین سالهای ۲۰۰۷ و۲۰۱۱، درآمد نفتی 0.6 تریلیون دلار یا 1.365 دلار به ازای هر فرد در سال بوده است (که بیش از دو برابر رشد جمعیت از سال ۱۹۷۹ را نیز منعکس می کند).

علیرغم این کاهش، انقلاب اسلامی راه طولانی را برای انجام برخی از وعده های اساسی خود پیموده است. در دهه ۱۹۷۰ جمعیت شهری نسبت به جمعیت روستایی توسعه نیافته سهم بسیار بیشتری از درآمد های نفتی داشتند. برای مثال بین سالهای ۱۹۷۳ و ۱۹۷۵ سهم جمعیت شهری که به آب لوله کشی دسترسی داشتند از 65.4 درصد به 79.7 درصد افزایش پیدا کرد در حالی که در مناطق روستایی این رقم از 7.6 درصد به 8.5 درصد افزایش یافت.

از زمان انقلاب که رهبران ایرانی سرمایه گذاری در زیرساخت ها را دنبال می کردند که نه تنها دسترسی به آب تصفیه شده را افزایش می داد بلکه باعث ارتقا سطح سلامت و میزان تحصیلات در مناطق روستایی می شد. در نتیجه فقر به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کرد، از ۲۰ درصد در اوایل دهه ۱۹۷۰ به کمتر از ۱۰ درصد در سال ۲۰۱۴.

گذشته از آن، مانند بسیاری از نظامهای انقلابی، موفقیت های انقلاب اسلامی بیشتر از سیاست های مستقیم دولت نشات گرفت - مانند رساندن خدمات و پول نقد به فقرا – تا اینکه به تشویق های بازار وابسته باشد.

گذشته از آن، هرچند ایران پس از انقلاب عدالت را در بعضی مناطق بهبود بخشید ولی در زمینه تبعیض در کاهش درآمدها کمتر موفق بوده است. شاخص جینی (شاخص معمول در زمینه نابرابری درآمد که صفر نشان دهنده حداکثر برابری است) 0.40 درصد باقی مانده است که که خیلی نسبت به اوایل دهه ۱۹۷۰ کمتر نیست.

با توجه به شاخصهای اقتصادی هدف دولت ترامپ برای تغییر رژیم از داخل ایران هدفی دست‌نیافتنی است.