فال حافظ به همراه تعبیر، معنی و شاهد فال

ستاره | سرویس فرهنگ و هنر - فال حافظ چنان با زندگی ما ایرانیان آمیخته شده که چه در خلوت و تنهایی و چه در محافل و جمع‌ها جایگاهی والا و بی‌نظیر دارد. حافظ شیرازی این شاعر کم‌نظیر با سرودن غزل‌های نغز توانست روح فارسی‌زبانان و غیرفارسی‌زبانان را جلا دهد. حال پس از گذشت قرن‌ها تفأل زدن به دیوان پرمعنای او جزیی از رسومات ایام خوش ما شده است، چراکه تفأل به دیوان حافظ همواره امیدی در دل‌ها می‌نشاند.

اکنون تو نیز خالصانه نیت خود را در نظر بگیر، فاتحه‌ای بخوان و زیر لب این جملات را زمزمه کن:

ای حافظ شیرازی!
تو محرم هر رازی!
تو را به خدا و به شاخ نباتت قسم می‌دهم

حدود هفتصد سال پیش شخصی پا به عرصه وجود نهاد که بر فرهنگ مشرق تأثیری فراوان بجای گذاشت و فال زدن به دیوان او رواج فراوان یافت. فال به معنای پیش‌بینی و پیش‌گویی بخت و طالع است و فال گرفتن از نیک و بد بخت و طالع خود یا دیگری آگاه شدن و از آینده وضع و حال اطلاع یافتن است و با وسایل و روش‌های گوناگون فال گرفته می‌شود. فال گرفتن با دیوان حافظ شاید در نگاه اول همانند دیگر فال‌ها برای خبر از آینده باشد، اما جایگاه ممتاز خواجه حافظ شیرازی بالاتر از آن است که بخواهیم فال حافظ را تا سطح فال‌هایی همچون فال شمع، فال تاروت، فال قهوه و... پایین آورده و در دسته‌بندی دیگر فال‌ها قرار دهیم. به همین سبب پیش از آنکه فال حافظ بگیریم، بهتر است بیشتر با این فال آشنا شویم.

در صورتی که مطالعه بخش خاصی مد نظر شماست، با انتخاب عناوین ارائه شده در فهرست زیر به موضوع دلخواه خود برسید.

تاریخچه فال حافظ؛ جایگاه فال حافظ در زندگی ایرانیان فال بختیاران؛ زیباترین فال‌های دیوان حافظ فال‌های تاریخ‌ساز؛ چهار حکایت از فال گرفتن افراد مشهور راز محبوبیت فال حافظ از زبان ادیبان معاصر راه و روش فال حافظ؛ چگونه فال حافظ بگیریم؟ تأیید لسان الغیب بر فال؛ شاهد فال چیست؟ چطور فال حافظ را تعبیر و تفسیر کنیم؟

حضرت حافظ را لسان الغیب می‌نامند یعنی کسی که به نیت‌ها آگاه است و از غیب و اسرار پنهان خبر می‌دهد. فال حافظ از همان سال‌های ابتدایی پس از حافظ در طول زمان گرفته می‌شد و تا امروز نیز ادامه دارد؛ هرچند در روزگار ما نسبت به قرون گذشته قداستش را از دست داده و بیشتر به عنوان یک امر تفننی و سرگرمی درآمده است. نقل است اولین فال حافظ پس از وفات او گرفته شد. اگرچه حافظ خود نیز فال می‌زد و به این موضوع در دیوان خویش اشاره دارد اما مشخص نیست که تفأل با چه وسیله‌ای صورت می‌گرفته است. تنها در ابیاتی اشاره می‌کند که وقتی غصه به او روی می‌آورد، برای دور کردن غم، امیدواری و کامروایی فال می‌زده است:

از غم هجر مکن ناله و فریاد که دوش
زده‌ام فالی و فریادرسی می‌آید

به نقل از ادوارد برون اولین فال به اشعار حافظ، بلافاصله پس از مرگ او بود که عده‌ای از نماز گزاردن بر جنازه‌اش امتناع کردند و اجازه نمی‌دادند حافظ در گورستان مصلی دفن شود. در این میان اشعار حافظ را در سبدی گذاشتند و از کودکی خواستند یکی از این اشعار را بردارد، غزل شماره 79 حافظ: کنون که می‌دمد از بوستان نسیم بهشت بیرون آمد که بیتی از آن چنین است:

قدم دریغ مدار از جنازه حافظ
که گرچه غرق گناهست می‌رود به بهشت

بیرون آمدن چنین شعری علاوه بر آنکه مایه شگفتی بود، نشان از جایگاه حافظ داشت و باعث شد ریاکاران از موضع خود عقب‌نشینی کنند.(ادوارد براون، تاریخ ادبیات ایران، جلد سوم، کتاب دوم، فصل چهارم، صفحه ۴۱۸).
برخی دیگر از مورخان این حکایت را بدون منبع موثق می‌دانند. در کتب و منابعی همچون تاریخ دِیار بَکریه، تاریخ اولین فال حافظ را هفتاد سال پس از مرگ حافظ نوشته‌اند. تفأل به دیوان حافظ در زمان صفویه به اوج خودش رسید. در زمینه فال حافظ آنچنان مبالغه شد که حکایت‌های عجیبی از اعتبار فال حافظ نقل می‌شود. دو نمونه از کتاب‌هایی که درباره فال حافظ نوشته شده یکی تألیف حسین کفوی در اواخر قرن دهم است که حدود ۱۴۰ حکایت از این دست را در کتابی به ترکی گرد آورد. کتاب دیگر رساله لطیفه غیبی اثر محمد بن محمد دارابی، از معاصران شاه عباس دوم صفوی است که در آن نیز حکایاتی از این دست آمده است.
پس از آن که حافظ جای خود را در خانه همه ایرانیان باز کرد، رسم و رسوماتی در زمینه تفأل به دیوان حافظ وارد فرهنگ عامه مردم شد. بجز فال شخصی که هرکس در خلوت خویش می‌گیرد، این روزها فال حافظ یک آیین دسته‌جمعی شده است. به عنوان مثال می‌توان به حضور پررنگ فال حافظ در آداب و رسوم شب یلدا در سال‌های اخیر اشاره کرد. همچنین مردم ایران بجز شب یلدا، عید نوروز بر سر سفره هفت‌سین، بعداز ظهر سیزده به در، جشن تیرگان و اعیاد ملی و مذهبی و دیگر زمان‌های دور هم جمع شدن با دیوان حافظ فال می‌گیرند. رسم بر این است که یک نفر از بزرگان خانواده یا کسی که شعر را به خوبی می‌خواند یا کسی که خوب فال می‌گیرد، نیت و در دل آرزویی می‌کند؛ سپس به طور تصادفی صفحه‌ای را از کتاب دیوان حافظ می‌گشاید و با صدای بلند شروع به خواندن می‌کند.

برای همه ما پیش آمده است که دیوان حافظ را گشوده‌ایم و پس از خواندن چند بیت متعجب شده‌ایم از اینکه چگونه حافظ از اندرون ما و قصد و نیت ما مطلع است. بعضی از فال‌ها به دلیل زیبایی و معانی فرا‌گیر از بقیه پرطرفدارتر و مشهورتر شده‌اند. در ادامه زیباترین غزلیات حافظ با تعبیر فال برای شما آورده شده است.

گل در بر و می در کف و معشوق به کام است
سلطان جهانم به چنین روز غلام است

گو شمع میارید در این جمع که امشب
در مجلس ما ماه رخ دوست تمام است

تعبیر فال: بخت و اقبال با تو یار بوده و قطعاً به مراد دلت خواهی رسید. ولی مراقب باش که با چشم باز به مسیرت ادامه دهی تا این شادکامی تو همیشگی باشد. در وقت بهار مژده‌ای به تو خواهد رسید که شایسته دریافت آن هستی چون نزد خداوند از مقام بالایی برخورداری.

بیشتر بخوانید: غزل شماره 46 حافظ: گل در بر و می در کف و معشوق به کام است

جان بی جمال جانان میل جهان ندارد
هر کس که این ندارد حقا که آن ندارد

تعبیر فال: زندگی بدون عشق ارزشی ندارد و حتی اگر گنج قارون هم داشته باشی، از دست خواهد رفت. هر انسانی بیشتر از مال دنیا به نصیحت پیران نیازمند است. زندگی بالا و پایین دارد، به خودت سخت نگیر و از لطف خدا هرگز ناامید مشو. مالی را از دست داده‌ای که بدون تدبیر و تفکر به دست نخواهی آورد. راز خودت را پیش هر کسی باز مگو تا دچار دردسر و مشکل نشوی. زندگی چه خوب باشد و چه بد در حال گذر است.

بیشتر بخوانید: غزل شماره 126 حافظ: جان بی جمال جانان میل جهان ندارد

سحر با باد می‌گفتم حدیث آرزومندی
خطاب آمد که واثق شو به الطاف خداوندی

دعای صبح و آه شب کلید گنج مقصود است
بدین راه و روش می‌رو که با دلدار پیوندی...

به شعر حافظ شیراز می‌رقصند و می‌نازند
سیه چشمان کشمیری و ترکان سمرقندی

تعبیر فال: چرخ روزگار همیشه به یک حالت نمی‌چرخد و بالا و پایین بسیار دارد. اگر امروز دچار رنج و زحمت شده‌ای فردا به آرزوی خود می‌رسی؛ به شرط آنکه از ناملایمات راه ناامید و مأیوس نشوی. به خدا توکل داشته باش و به لطف او ایمان بیاور. غرور و تکبر را رها نما و با دوستان و افراد خانواده‌ات مشورت کن تا به مقصود خودت برسی. زیاده‌طلب و حریص نباش.

بیشتر بخوانید: غزل شماره 440 حافظ: سحر با باد می‌گفتم حدیث آرزومندی

ستاره ای بدرخشید و ماه مجلس شد
دل رمیده ما را رفیق و مونس شد

تعبیر فال: ستاره بخت و اقبال تو همانند ماه می‌درخشد. اوضاع بر وفق مراد تو شده و به زودی به مقصودت خواهی رسید،پس شکرگزار خدا باش. مواظب باش که رسیدن به مقامی تو را دچار غرور و تکبر مگرداند. اگر بتوانی در زندگی خودت با اراده و محکم باشی پیروزی‌های تو ادامه‌دار خواهند بود. موقعیت اجتماعی بالایی پیدا خواهی کرد. فراموش نکن که در هر موقعیت و جایگاهی که باشی، به مشورت با بزرگان نیاز داری.

بیشتر بخوانید: غزل شماره 167 حافظ: ستاره‌ای بدرخشید و ماه مجلس شد

~~~~~~~~✦✦✦~~~~~~~~

ای پادشه خوبان داد از غم تنهایی
دل بی تو به جان آمد وقت است که بازآیی

دایم گل این بستان شاداب نمی‌ماند
دریاب ضعیفان را در وقت توانایی

تعبیر فال: تنها و منتظر هستی؛ سعی کن تکبر و غرور بی‌جا را از خودت دور کنی. آنچه باعث شکست و ناکامی تو می‌شود بی‌فکری و غرور است. از افکار بیهوده دست بردار. به آنچه قسمت و نصیب تو است راضی باش و به آنچه که داری قناعت کن. لازم نیست که بلندپروازی کنی؛ اگر واقع‌بین و دقیق باشی به آرزوهای خود می‌رسی.

بیشتر بخوانید: غزل شماره 493 حافظ: ای پادشه خوبان داد از غم تنهایی

فال‌های حافظ در طول تاریخ شگفتی آفریده است و خاطراتی بسیار جالبی از فال زدن بزرگان نقل می‌کنند. در ادامه چهار حکایت از تفأل به دیوان حافظ نقل می‌کنیم تا شاید پی ببرید که چگونه حافظ طی سالیان در میان ما جای خودش را باز کرد.

شاه اسماعیل اول، مؤسس سلسله صفویه به همراه ملا مگس، یکی از ملا‌های جاهل و متعصب به زیارت قبر حافظ رفت. ملا مگس به شاه اصرار کرد که بقعه حافظ را منهدم کند و حافظ را به پیروی طریقه سنت و جماعت متهم کرد. شاه امضای این تصمیم را به تفأل به دیوان حافظ موکول کرد و وقتی دیوان را گشود این مطلع آمد:

جوزا سحر نهاد حمایل برابرم
یعنی غلام شاهم و سوگند می‌خورم

شاه اسماعیل اول این مطلع را به منزله سوگند و وفاداری و بیعت خود دانسته بسیار خشنود و خرم شد. چون ملا مگس باز اصرار کرد، شاه دوباره دیوان حافظ را باز کرد، این بیت آمد که در ظاهر خطاب به ملا مگس بود:

ای مگس حضرت سیمرغ نه جولانگه تست
عِرض خود می‌بری و زحمت ما می‌داری

بعد از آن ملا مگس ساکت شد.

~~~~~~~~✦✦✦~~~~~~~~

هنگامی که شاه عباس دوم قصد جنگ با آذربایجان را داشت و تبریز، پایتخت آن ملک را هدف مقصود قرار داده بود؛ چون برای امضای این عزیمت به دیوان حافظ تفأل زد این بیت برآمد:

عراق و فارس گرفتی به شعر خود حافظ
بیا که نوبت بغداد و وقت تبریز است

این بیت شاه را بر عزیمت خود استوار ساخت و عاقبت کار به فتح و پیروزی او منجر شد.

~~~~~~~~✦✦✦~~~~~~~~

شاه عباس دوم غلامی به نام سیاوش داشت. دیگر غلامان از راه حقد، کینه‌ورزی و حسد درصدد قتل او بودند و همواره علیه وی نزد پادشاه سعایت و سخن‌چینی می‌کردند و او را واجب القتل می‌دانستند. شاه، چون در این باب فالی از دیوان حافظ برگرفت، این بیت برآمد:

شاه ترکان سخن مدعیان می‌شنود
شرمی از مظلمه خون سیاوشش باد

بدین گونه از غلامش صرف نظر کرد و همچون گذشته وی را گرامی داشت.

~~~~~~~~✦✦✦~~~~~~~~

میرزا محمد شفیع متخلص به عشرت نوه وصال شیرازی، منسوب به یکی از بزرگترین خاندان‌های شعر و ادب شیراز در قرن سیزدهم هجری بود. او نامزدی داشت و چنان مقرر بود که در ماه شعبان عقد مزاوجت آن دو را بسته و جشن عروسی برپا کنند. جمعی از بزرگان خانواده عقیده داشتند که باید مجلس عیش و سرور را به بعد از رمضان محول کنند، چون بر سر این اختلاف سخن به دراز کشید، همه مردد ماندند؛ پس داوری را به دیوان حافظ برده فالی بر آن زدند. این غزل برآمد:

نفس باد صبا مشک فشان خواهد شد
عالم پیر دگرباره جوان خواهد شد

ماه شعبان مده از دست قدح کاین خورشید
از نظر تا شب عید رمضان خواهد شد‌

ای دل ار عشرت امروز به فردا فکنی
مایه نقد بقا را که ضمان خواهد شد؟

پس همگان بر امر خواجه بزرگوار یک دل شدند و به ساز بزم سور و سرور پرداختند.

منبع: از سعدی تا جامی، نوشته ادوارد براون، با ترجمه و حواشی علی‌اصغر حکمت

دیوان حافظ کتابی مورد علاقه و احترام ایرانیان است که پس از قرآن پرمخاطب‌ترین کتاب مسلمانان کشورمان بوده و جایگاه خاصی در هر خانه‌ای دارد. ادبیان و محققان همواره در پی آن بوده‌اند که بفهمند چرا فال حافظ این اندازه با مقبولیت عامه فارسی‌زبانان و بخصوص ایرانیان روبرو بوده است.
بهاء‌الدین خرمشاهی حافظ‌پژوه مشهور درباره دلیل اینکه فال حافظ درمیان همه اقشار جامعه و در طی قرون فراگیر شده می‌گوید:«راز فال حافظ نظرکردگی اوست. حافظ نظر کرده است، او به مردم ایران نظر دارد و مردم به او نظر دارند و خدا به هر دو.»
میرجلال الدین کزازی پژوهشگر در این زمینه می‌گوید:«شیوه سخنوری حافظ به گونه‌ای است که امکان فال زدن با دیوان او را فراهم می‌آورد. حافظ آنچنان نغز و نهان و هنرورزانه پیوند‌هایی پنهان در میان واژه‌ها و پاره‌های پندار خویش در بیت، پدید می‌آورد که از بیت او می‌توان بیش از یک گزارش کرد. از همین روست که هر کسی می‌تواند بیت یا غزل را بر پایه اندیشه و خواست خود بگذارد و پیامی را که می‌خواهد در آن بیابد. از سوی دیگر پیوند‌های نهانی و فراسویی حافظ با جهان راز شاید انگیزه‌ای است دیگر که چنین ویژگی شگفت‌آوری به سروده‌های او بخشیده است.»
امیر اسماعیل آذر استاد ادبیات فارسی دلیل درست بودن فال حافظ را وصل بودن حافظ به عالم غیب می‌داند:«بیشترین نگاه حافظ در غزل به قرآن مجید است؛ یعنی شما در کمتر غزلی از اشعار حافظ ممکن است جای آیه‌ای از قرآن و حدیثی را نیابید. به نظر من اینکه حافظ را با لقب لسان‌الغیب می‌شناسند، به این دلیل است که حافظ با قرآن پیوند ذهنی و روحی داشته است؛ بنابراین به دیوانش تفأل می‌زنند، نام خدای تعالی را می‌برند و از خدا می‌خواهند که آن‌ها را به غیب وصل کند.»
منصور رستگار فسایی یکی دیگر از حافظ‌پژوهان درباره علاقه‌مندی ایرانیان به فال حافظ بر این باور است:«حافظ نماد آرزومندی‌های تاریخی و ذوق هنری و زیبایی‌شناسانه ایرانیان و بازتاب همه احساس‌های نیک و بدی است که بسیاری از مردم ایران آن را حس می کنند ولی نمی‌توانند این احساس‌ها را بیان کنند. به همین دلیل است که ایرانیان با دیوان حافظ فال می‌گیرند. فال حافظ یک امر خرافی و تصادفی نیست بلکه ما اندیشه خود را در کنار اندیشه حافظ قرار می‌دهیم و پس از آن به یک نتیجه‌گیری می‌رسیم. بنابراین فال حافظ یک مشاوره آگاهانه با اوست و این امر تنها در یک جامعه توسعه یافته امکان وقوع می‌یابد. به عبارت دیگر فال حافظ بازتاب و آیینه یک ملت رشد یافته است.»
همه این سخنان حاصل تحقیق و برآیندشان راز ماندگاری فال حافظ است، حافظ از طرفی از طریق انس با قرآن به عالم غیب متصل بوده و از طرف دیگر سخنش به دلیل وجود صنعت شعری ایهام دارای معانی متعدد است که هرکدام از معانی با یکی از حالات درونی انسان‌ها هماهنگی دارد.

شخصی که در کاری دچار تردید شده است و از خواجه شیراز راهنمایی می‌خواهد؛ یا برای خبر گرفتن از آینده درخواست فال و شگون از بخت و طالع خودش را دارد؛ به دیوان حافظ رجوع می‌کند.
این شخص قبل از گرفتن فال، با آرامش نشسته، دیوان حافظ را با احترام از قسمت شیرازه کتاب در دست چپ می‌گیرد. طبق سنت فال‌گیری، این دیوان باید مجموعه‌ای کامل از تمامی اشعار حافظ باشد و صرفاً منتخب بهترین شعرهای حافظ شیرازی نباشد. آن‌گاه با توجه به میزان عقاید مذهبی‌اش یک حمد و سوره می‌خواند و صلواتی نیز نثار روح حافظ می‌کنند. در زمان‌های قدیم بعد از خواندن فاتحه ممکن بود نذر کنند که اگر حافظ گره از کارشان گشود، تعدادی شمع بر سر مزار او روشن کنند که البته این رسم اکنون منسوخ شده است. بعد از خواندن فاتحه و نذر جملات متعددی هست که توسط فال‌گیرنده گفته می‌شود؛ نمونه‌ای از این جملات عبارتند از:

کسی که فال حافظ می‌گیرد، گاهی منظور دقیق حافظ را دریافت نمی‌کند و با توجه به هدف و نیت خود، از شعر حافظ به راه درست و مقصود نمی‌رسد؛ یا اینکه نمی‌داند دقیقاً کدام بیت حافظ در جواب او بوده است. در این صورت برای بیرون آمدن از سردرگمی دو روش وجود دارد.
روش اول اینکه مجدداً به دیوان خواجه تفأل بزند. عده‌ای این کار را نوعی بی‌احترامی به جایگاه حافظ و قول او می‌دانند؛ پس بهتر است که صاحب فال از روش دوم برای درک منظور حافظ بهره بگیرد و آن ادامه صحبت و مشورت با حافظ در همان صفحه است. بنابراین غزلی را که بلافاصله پس از غزل فال آمده، می‌خواند. این غزل شاهد فال نام دارد و به فرد کمک می‌کند که دریابد حافظ درمورد نیت او چه نظری دارد. در حقیقت شاهد فال نظر شخصی حافظ و تأییدی بر فال محسوب می‌شود.
درباره اینکه شاهد فال چیست، نظریات دیگری نیز وجود دارد؛ یکی اینکه فقط سه بیت نخست از غزل بعدی شاهد فال خواهد بود و برخی هفت غزل بعد از فال را به عنوان شاهد فال درنظر می‌گیرند. در میان نظریات مختلف درباره شاهد فال، غزل بعدی به عنوان شاهد فال مشهورتر و معتبرتر است که ما نیز در فال حافظ ستاره از این نظریه تبعیت کردیم.

همان‌گونه که تفأل آدابی مخصوص به خود را دارد و بایستی در زمان درست و با نیت صحیح و خیر انجام شود؛ تعبیر و تفسیر فال نیز شرایط خاصی دارد. ابتدا اینکه هیچ کسی بهتر از خود فرد نمی‌تواند فال را تفسیر کند چون فقط اوست که ریزه‌کاری‌های زندگی و به حالات درونی خویش آگاه است و واقعاً می‌داند نیتش چیست و خواسته‌های قلبی‌اش به چه موضوعاتی برمی‌گردد.
یکی از دشواری‌های تعبیر و تفسیر فال حافظ برای مخاطب امروزی فهم معنی واژگان حافظ است که مسئله‌ای کاملاً بدیهی می‌باشد. با توجه به اینکه حافظ حدود هفت قرن با ما فاصله دارد، تعدادی از واژگان زمان او منسوخ شده یا تغییر کاربرد پیدا کرده است و اصطلاحات پیچیده ادبی او نیاز به معنی شدن دارند. همچنین به دلیل زبان رمزی حافظ و تشبیهات و کنایات که در شعر حافظ فراوان یافت می‌شود، تفسیر توسط خود شخص با سختی همراه است و حتی گاهی ممکن نیست. در چنین مواقعی باید به فردی آگاه از دنیای شعر مراجعه کنید و بخواهید که مقصود حافظ را برای شما بیان کند.
این روزها که فال حافظ آنلاین در میان افراد جامعه رایج و پرکاربرد شده است، بهترین راه برای تفسیر و تأویل فال، یافتن سایتی است که تفسیرهایش اصولی‌تر و دقیق‌تر باشد و از کتب تفسیر شعر موثق و مطمئن برای معنی کردن شعر بهره برده باشد و سایت ستاره با توجه به قرار دادن منابع شعری معتبر به عنوان مبنای تعبیر و تفسیر فال، معتبرترین فال حافظ آنلاین را در اختیار دارد.