«زندگی گالیله» و شرح مشکلات دانشمندان در نبود فضای آزاداندیشی

به گزارش خبرنگار مهر، انتشارات نیلوفر دهمین چاپ ترجمه عبدالرحیم احمدی از نمایشنامه «زندگی گالیله» اثر برتولت برشت را با شمارگان ۵۵۰ نسخه، ۲۸۸ صفحه و بهای ۳۳ هزار تومان منتشر کرد. نهمین چاپ این ترجمه در سال ۹۳ منتشر شده بود. این ترجمه را پیشتر نشر اندیشه منتشر می‌کرد که از سال ۱۳۸۵ حق چاپ آن به انتشارات نیلوفر واگذار شد.

احمدی این نمایشنامه را از روی ترجمه فرانسوی آن به قلم پی‌یر آبراهام به فارسی برگرداند و کیکاوس جهانداری نیز آن را متن آلمانی مقابله کرد. این نمایشنامه با ترجمه حمید سمندریان و کاوه کردونی نیز ترجمه شده که برگردان این دو مترجم مستقیما از روی متن آلمانی بوده است.

«زندگی گالیله» با اقتباس برشت از روی زندگی گالیو گالیله یکی از قهرمانان علمی قرون وسطی نوشته شد و نشان دهنده عمق مشکلات دانشمندان در فضای علمی قرون وسطی است. گالیله با ساخت تلسکوپی تحقیقات وسیعی را در علم نجوم آغاز کرد. او با تلسکوپ دست‌ساخت خود به سیر در سماوات و مطالعه سطح ماه پرداخت و سیاره‌هایی نیز کشف کرد و در نهایت به این نتیجه رسید که نظریات کوپرنیک مبنی بر مرکزیت نداشتن زمین در کهکشان و… صحیح است.

کشفیات او با نجوم ارسطویی که در قرون وسطی مقدس شمرده می‌شد و همچنین مطالب کتاب مقدس منافات داشت؛ به همین دلیل هرچند این نظریات تحولی را در علوم موجب می‌شد، اما کار گالیله را به دادگاه تفتیش عقاید کشاند. در این دادگاه گالیله ناچار شد برای زنده ماندن و نسوختن در آتش تکفیر کاردینال‌ها، عقاید خود را انکار کرده و از کشفیات مهم خود توبه کند. او پس از توبه توسط دادگاه تبعید شد. با این اوصاف اما گالیله ثابت کرد که در علوم امر مقدس وجود ندارد و همیشه باب گفت‌وگو درباره علوم و به چالش کشیدن نظریات و کشفیات قبلی باز است.

به باور بسیاری از منتقدان «زندگی گالیله» که آخرین نمایشنامه برشت است، پخته‌ترین اثر او نیز به حساب می‌آید. این نمایشنامه که در سال ۱۹۳۸ نوشته شد، سرشار از دیالوگ‌های ماندگار است و شاید مشهورترین این دیالوگ‌ها «بدبخت ملتی که نیاز به قهرمان دارد» باشد. برشت در این نمایشنامه به زیبایی هرچه تمامتر مشکلات دانشمندان قرون وسطی و مصائب کار علمی در فضایی را که آزاد اندیشی وجود ندارد، در قالب اثری نمایشی شرح می‌دهد.

قسمت‌هایی از این نمایشنامه را با هم می‌خوانیم که شرح گفت‌وگوی گالیله با تیپ‌هایی از اهالی علم در قرون وسطی است. شخصیت آندره‌آ، در این نمایشنامه شاگرد گالیله است. گالیله می‌خواهد دانشمندان خود در تلسکوپ به مشاهده فضا پرداخته و به درستی نظریاتش پی ببرند، اما آنها حاضر به این کار نمی‌شوند.

آندره‌آ [چهار پایه کنار دوربین را نشان می‌دهد] لطفا بفرمایید اینجا بنشینید.

فیلسوف متشکرم. فرزندم، می‌ترسم کار به این سادگی نباشد. آقای گالیله پیش از آنکه به دوربین معروف شما بپردازیم، مایل هستیم بحثی را آغاز کنیم؛ و اما موضوع بحث: آیا اصولا چنین سیاره‌هایی می‌توانند وجود خارجی داشته باشند؟

ریاضی‌دان یک بحث رسمی.

گالیله من گمان می کردم شما خیلی راحت توی دوربین نگاه کرده و متقاعد می‌شوید.

آندره‌آ بفرمایید اینجا.

ریاضی‌دان البته بی‌شک شما می‌دانید که طبق نظریه قدیمی این امکان وجود ندارد که ستارگان غیر از زمین گرد ستاره‌ دیگری بچرخند و هیچ سیاره‌ای هم وجود ندارد که نقطه اتکایی نداشته باشد.

گالیله بله.

فیلسوف من بی‌آنکه از امکان وجود چنین ستارگانی که گویا استاد ریاضی به آن به دیده تردید نگاه می‌کند حرفی بزنم، می‌خواستم در کمال فروتنی از دیدگاه فلسفی سوالی مطرح کنم. آیا به وجود چنین ستارگانی نیاز هست؟ آریستوتلیس دیوینی اونیورسوم…

گالیله بهتر نیست به زبان ساده سخن بگوییم؟ همکار من آقای فدرتسونی لاتین نمی‌داند.

فیلسوف آیا مهم است که بفهمد ما چه می‌گوییم؟

گالیله بله.

فیلسوف می‌بخشید، گمان می‌کردم این آقا تراشگر عدسی‌های شماست.

آندره‌آ آقای فدرتسونی هم تراشگر عدسی‌ساز است و هم دانشمند.

فیلسوف متشکرم فرزندم. اگر آقای فدرتسونی اصرار دارند که…

گالیله من اصرار دارم.

فیلسوف در این صورت شکوه و شفافیت استدلال از بین می‌رود؛ اما چه می‌توان کرد، هرچه باشد خانه شماست. آن تصویر کیهانی که ارسطوی الهی مجسم کرده است، با افلاک آهنگین اسرارآمیز و گنبدهای مینایی و مدارات اجسام سماوی و آسمانی زاویه‌ مدار شمسی و رموز زیج سیارات و فهرست صور فلکی نیمکره جنوبی و بنای روشن فلک اطلس، آنچنان زیبا و منظم است که باید از دست زدن و بهم ریختن این توازن و هماهنگی جدا خودداری کرد.

گالیله چه می‌شود اگر والاحضرت خود این ستاره‌هایی را که وجودشان ناممکن و غیرضروری است، به کمک این دوربین مشاهده کنند؟

ریاضی‌دان شما آدم را ناچار می‌کنید تا در جواب بگوید: آیا دوربینی که ستاره‌ای را نشان می‌دهد که وجود خارجی ندارد، می‌تواند وسیله قابل اطمینانی باشد؟

گالیله منظورتان چیست؟

ریاضی‌دان آقای گالیله به نظرم لازم است دلایلی را که موجب گشته فرض کنید ستارگان بدون هیچ اتکایی می‌توانند در حرکت باشند، برایمان توضیح دهید.

فیلسوف استدلال آقای گالیله، استدلال.

گالیله استدلال؟ هنگامی که با یک نظر به ستارگان و یادداشت‌هایم این پدیده ثابت می‌شود، دیگر چه استدلالی؟ آقای عزیز، بحث ما دارد بی‌مزه می‌شود.

ریاضی‌دان اگر یقین داشتم که بیش از این عصبانی نمی‌شوید، می‌گفتم که آنچه در دوربین شماست و آنچه در آسمان است، یکی نیست.

فیلسوف از این مودبانه‌تر نمی‌شود اظهارنظر کرد.

فدرتسونی شما خیال می‌کنید که ما ستارگان مدیسی را روی عدسی نقاشی کرده‌ایم؟

گالیله شما می‌خواهید بگویید که این یک حیله است؟

ریاضی‌دان بی‌شک دستگاه شما چه فرزندتان باشد چه فرزند خوانده‌تان، در هر صورت بسیار ماهرانه ساخته شده است.

فیلسوف آقای گالیله، ما کاملا مطمئن هستیم که نه شما و نه هیچکس دیگر به خود این جرات را نخواهد داد ستارگانی را که در وجود آنها شک و تردید است به نام باشکوه خاندان سرور ما مزین کند.