نگاه سیاسی بر مطالعات تاریخ انقلاب در آمریکا غلبه دارد

به گزارش خبرنگار تاریخ ـ خبرگزاری فارس: عنوان نشستِ نخست همایش ملّی بعثت انقلاب اسلامی «تاریخ‎نگاری انقلاب اسلامی، آسیب‎شناسی و دغدغه‎ها» بود. در این نشست ۶ نفر از محققان به شرح ذیل به ارائه مقاله خود پرداختند و مرتضی میردار معاون تدوین و تاریخ شفاهی مرکز اسناد انقلاب اسلامی دبیرینشست را بر عهده داشت.

محمدامیر احمدزاده: ارتقا تاریخ‎نویسی به تاریخ حال و اکنون بخشی از تحولات گفتمانی است که در تاریخ‎نگاری انقلاب انعکاس یافته است

محمد امیر احمدزاده استادیار گروه تاریخ فرهنگی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در تببین خلاصه مقاله خود تحت عنوان «مؤلفه‎های اصلی در تاریخ‎نگاری انقلاب اسلامی؛ تداوم یا تحول؟» گفت: متون تاریخ­نگارانه در هر عصری دربردارنده ابعاد مهمی از اندیشه سیاسی- اجتماعی و فرهنگی جامعه ­ای است که در بستر آن ظهور و رشد کرده ­اند.

مسأله اینگفتار، بررسی میزان تداوم و تحول در تاریخ­نگاری انقلاب اسلامی در طول چهار دهه گذشته است که با این سوال طرح می‌شود؛ زبان و ذهنیت مورخان و متون این دوره تا چه حدّی در بازنمایی رخدادهای تاریخی ایران از گفتمان‌های تاریخ‌نگاری پیشین، متفاوت بوده و رهیافت‌های اصلی آنان در روایت‌پردازی از تاریخ کدامند؟ بر اساس الگوی تحلیل محتوا و با رویکرد مقایسه ­ای، دستاورد بحث نشان می ­دهد که تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی گرچه در محورهایی از مسأله شناسی خود به بازتولید میراث پیشین تاریخ­نگاری اسلامی- ایرانی پرداخته که ترویج رویکرد منجی گرایانه به تاریخ، بازتولید تاریخ اسلام با طرح خوانش انقلابی، توجه به تاریخ­ نگاری سیاسی، رواج رویکرد قهرمان محور و تقویت نقش عاملیت­ های فردی در رخدادهای تاریخی از مولفه‌های اصلی بازتولیدشده و برگرفته از میراث تواریخ گذشته است، امّا در برخی از موضوعات بنا به تحولات ذهنی، زبانی، و روش ­شناختی زمانه به طرح افق‌های تازه­ای نیز کمک کرده است.

این استاد دانشگاه افزود: پرداختن به تاریخ روز و ارتقاء تاریخ‌نویسی به تاریخ حال و اکنون، ارج نهادن به گفتمان­ های رقیب در تاریخ‌نگاری، بهره­ گیری از پتانسیل تاریخ شفاهی جهت ثبت حداکثری رخدادهای تاریخی، توسعه رویکرد نقد و سنجش نسبت به منابع و رویکردهای رقیب را می‌توان بخشی از تحولات گفتمانی برشمرد که در تواریخ انقلاب اسلامی انعکاس یافته است.

ابوالفضل حسن آبادی: آرشیوهای محلی، ضرورتی برای عمومی شدن پژوهش‎های انقلاب اسلامی است

سپس ابوالفضل حسن‎آبادی رئیس سازمان اسناد، کتابخانه و موزه‎های آستان قدس رضوی مقاله خود تحت عنوان «ضرورت آرشیوگرایی و تمرز زدایی در تاریخنگاری انقلاب اسلامی» را ارائه داد و گفت: آرشیوها یکی از مهمترین مراکز فرهنگی تأثیرگذار در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به شمار می روند و آرشیوهای محلی به تناسب محل قرارگیری و سیاست‎های تعیین شده می‎توانند کارکردهای مختلفی را برعهده گیرند.

وی افزود: در اهداف راهبردی، این آرشیوها می‎توانند اهدافی مانند ماندگاری انقلاب و پرهیز از سیاست‎زدگی، بارش افکار و دیدگاه‎ها و درگیر کردن جامعه در تاریخ گذشته، مخاطب‎سازی و مخاطب‎پروری در راستای سیاست‎های فرهنگی، اهمیت داده‎سازی برای مباحث مغفول در انقلاب اسلامی، ایجاد هویت مشترک بر اساس عقیده، فرهنگ و سابقه از طریق آرشیوهای محلی، تأکید بر عمومی‎سازی سطح دسترسی به آرشیوها، افزایش خدمات راه دور آرشیو، مدیریت تولید اطلاعات و دانش، گزینش اسناد براساس تعاریف مشخص و استاندارد شده، جلوگیری از غالب شدن دیدگاه حکومتی در اسناد دفاع انقلاب، ارتباط نزدیک‎تر با مراکز علمی و دانشگاهی، ارتباط بین آرشیوی برای هم‎افزایی اطلاعات، حمایت از پژوهشگران انقلاب اسلامی، پررنگ کردن نقش مردم عادی در انقلاب اسلامی، تنوع‎بخشی به اسناد انقلاب اسلامی، پررنگ شدن ارتباطات آرشیوی، سیاست‎گذاری‎های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت را در برگیرد و در کنار آن به عنوان یکی از مراکز مهم اتقان بخشی به اسناد و افزودن ارزش های آرشیوی به سند کمک نمایند.

این مقام مسئول در آستان قدس رضوی گفت: واحد مطالعات انقلاب اسلامی آستان قدس به عنوان یک آرشیو محلی در سال ۱۳۹۱ به منظور پرکردن خلأهای اطلاعاتی و سیاست‎گذاری در زمینه پژوهش‎های انقلاب اسلامی تشکیل شده است. اجرای طرح بانک اطلاعات ۳۸۰۰۰ برگ اسناد مکتوب و دیجیتال،۲۵۰۰قطعه عکس، ۲۰۰دقیقه فیلم و ۲۰۰ساعت سخنرانی و ۲۰۰۰ ساعت مصاحبه تاریخ شفاهی در حوزه انقلاب اسلامی از فعالیت‎های این واحد است.

همچنین این واحد در زمینه‎هایی مانند مشاوره و ارائه خدمات پژوهشی به پژوهشگران انقلاب اسلامی در مشهد، تلاش‎های برون سازمانی در حوزه احیای هویت انقلاب اسلامی، همکاری و تأمین محتوای نمایشگاهی، برگزاری نشست‎های جریان‎شناسی انقلاب اسلامی و اجرای بانک‎های اطلاعاتی مانند اجرای بانک اطلاعات روزشمار انقلاب اسلامی در مشهد از ابتدای سال ۱۳۵۶ تا ۱۳۵۸، اجرای بانک اطلاعات رجال و فعالین سیاسی مشهد در دهه۴۰ و۵۰، اجرای بانک اطلاعات روزشمار مطبوعاتی انقلاب اسلامی در مشهد در سال۱۳۵۷ تا ۱۳۵۸ فعالیت‎های خوبی را انجام داده است.

صادقی پری: نگاه سیاسی بر مراکز مطالعات تاریخ‎نگاری انقلاب اسلامی در آمریکا غلبه دارد

بعد از ابوالفضل حسن آبادی، مریم صادقی پری مقاله مشترک خود با الهام رجایی تحت عنوان «مطالعات تاریخ‎نگاری انقلاب اسلامی در آمریکا» را ارائه داد. این دانش آموخته حوزه و محقق حوزه مطالعات انقلاب اسلامی گفت: در ایالات متحده آمریکا، هفده مرکز مطالعات تاریخ انقلاب همچون دپارتمان خاورمیانه و شمال آفریقا در دانشگاه آریزونا، مرکز حمید و کریستینا مقدم در دانشگاه استنفورد، مرکز مطالعات خاورمیانه در دانشگاه برکلی، مرکز شرمین و مصور رحمانی در دانشگاه پریستون، مرکز مطالعات ایران و خلیج فارس در دانشگاه پنسیلوانیا، دپارتمان فرهنگ و زبان خاور نزدیک دانشگاه کلمبیا، بخش شرق‎شناسی دانشگاه نیویورک، مرکز مطالعات ایران­شناسی دانشگاه واشنگتن و ... در حوزه مطالعات انقلاب اسلامی ایران در آمریکا فعالیت می­ کنند.

این تاریخ‎پژوه گفت: این مراکز حتی در زمان بحران اقتصادی آمریکا، با کمک و حمایت جامعه ایرانیان مقیم این کشور توسط سرمایه ­داران یهودی، ارمنی و بهائی به کار خود ادامه دادند. بیشتر پژوهشگرانی که با این مراکز در ارتباط هستند، بهائی­ ها، یهودی ­ها، سلطنت ­طلب ­های مقیم آمریکا، ایرانیان فراری شامل عناصر ضد انقلاب و مخالفین نظام جمهوری اسلامی نظیر چپ­گراها، سکولارها و... هستند که عملکرد آنها با ادعاهایشان مبنی بر رویکرد علمی به تاریخ‎نگاری در حوزه مطالعات انقلاب اسلامی همخوانی ندارد. کتاب‎هایی نظیر انقلاب ایران به قلم اسکاچ پل، دیکتاتوری و توسعه سرمایه­ داری از فرد هالیدی و ایران سراب قدرت اثر رابرت گراهام نشان از نگاه سیاسی این افراد به مطالعه تاریخ انقلاب اسلامی ایران دارد.

مریم تقی‎زاده: نشانه‎هایی قابل قبول از بلوغ و تکامل را می‎توان در سبک، روش و بینش تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی دید

سپس مریم تقی زاده کارشناس ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی مقاله مشترک خود با خانم زهرا گلستانی را تحت عنوان «جستارهایی بر تاریخ‎نگاری شفاهی انقلاب اسلامی» ارائه داد و گفت: در آستانه چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی با بررسی سیر و تحول تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی می‎توان نشانه‎هایی قابل قبول از بلوغ و تکامل را در سبک، روش و بینش دید. توجه به ماهیت انقلاب اسلامی، هدفمندی تاریخ شفاهی، کاربست سندپژوهی، شناخت جریان‎های تاریخ‎نگار در آن حوزه و ضرورت نقد آثار تاریخ‎نگاری انقلاب اسلامی نشانه‎هایی از این بلوغ و تکامل می‎باشند.

تاریخ شفاهی ایران در چهل سال اخیر رشد فزاینده‎ای داشته و در سه دهه واپسین سیر تصاعدی یافته است. و یکی از مهمترین ابزارهای گردآوری و تدوین تاریخ انقلاب است که با ریشه‎یابی باورها، ایده ها، ارزش‎ها و تفکرات انقلابی و تببین جایگاه فرد در انقلاب نقش مهمی در اندیشه‎ای کردن و ژرف‎اندیشی در تفکر انقلابی داشته است.

این دبیر تاریخ آموزش و پروش گفت: در تاریخ نگاری شفاهی اساسا تدوین تاریخ صرفا بر بنیان داده‎های شفاهی است. بدین منظور مورخ ناگزیر است ابتدا موضوع و سپس روش کارش را انتخاب کند و سپس با گزینش داده‎های گرداوری شده به سنجش و ارزیابی و جرح و تعدیل آن‎ها بپردازد.

در تاریخ‎نگاری شفاهی انقلاب اسلامی مصاحبه‎گر به وقایع رخدادها اشراف دارد و قصد او تنها بیان واقعیات تاریخی و کنکاش از ناگفته‎ها و روشن کردن زوایای تاریک تاریخ است. آنچه از تاریخ‎نگاری شفاهی حاصل می‎شود با گذشت زمان نه تنها ارزش خود را از دست نمی‎دهد بلکه به ارزش آن هم افزوده می‎شود.

وی افزود: تاریخ شفاهی ما، در بهترین حالت، نقل و انعکاس وقایع از منظر خاطره‎گو است که به آن صبغه‎ نقلی یا خبری می بخشد، و در صورت تدوین نتیجه‎ی آن ایجاد یک منبع است، نه یک متن تاریخ نگارانه، زیرا در روش نقلی رسالت مورخ با بیان آنچه دیده یا شنیده است، به پایان می رسد؛ حال آنکه در تاریخ‎نگاری رسالت اصلی مورخ پس از گردآوری داده‎ها آغاز می شود. پس از انقلاب اسلامی، تاریخ شفاهی برای ضبط و ثبت خاطرات شخصیت‎ها و رجال سیاسی ، نظامی و فرهنگی در تبیین ابعاد مهم و ناگفته‎ها از تاریخ عصر پهلوی و وقوع انقلاب اسلامی به کار گرفته شد تا منابع مهم و ارزشمندی برای تاریخ‎نگاران انقلاب اسلامی تولید شود.

این تاریخ پژوه در ادامه گفت: اگر سنت تاریخ شفاهی خود را با سنت تاریخ‎نگاری متعارف (یامکتوب) مقایسه کنیم، تاریخ شفاهی ما هنوز دوران تکوین خود را سپری می کند و در وضعیتی قرار دارد که تا حد زیادی مشابه دوران آغازین ظهور تاریخ‎نگاری در اسلام است. در چنین وضعیتی هنوز بسیاری از مسائل معرفت‎شناختی تاریخ شفاهی مطرح نشده‎اند، درباره‎ بسیاری از میدان‎های عمل آن اتفاق نظر وجود ندارد و هنوز افق نهایی آن روشن نیست. هر چند در همین حیات کوتاه، تاریخ شفاهی گام‎های تکاملی بلندی برداشته شده است، خطاست اگر تصور کنیم که تاریخ شفاهی باید در همین سنت‎ها و روش‎های متعارف گردآوری داده‎ها و نقل خاطرات متوقف گردد و وضعیت جاری را کامل‎ترین و مهم‎ترین الگوی در دسترس در عرصه‎ی تاریخ شفاهی تلقی کنیم، زیرا وضعیت موجود با وجود حرکت رو به جلو تاکنون بیشتر رهاوردی جز تولید داده نداشته است.

ایرج سوری: مشخصه بارز تاریخ‎نگاری انقلاب در استان لرستان پرداختن به تاریخ سیاسی و زندگی‎نامه رجال نامی است

سخنران بعدی ایرج سوری دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بود که مقاله مشترک خود با مجتبی گراوند را تحت عنوان «نقد روشناسی سبک‎های رایج در تاریخ‎نگاری انقلاب اسلامی در استان لرستان» ارائه کرد.

این تاریخ‎پژوه گفت: تاریخ نگاری لرستان در دوره پهلوی دوم با تمرکز بر رویداد انقلاب اسلامی و سبک‎های نگارشی رایج آن نیازمند نقد روش‎شناختی برای ارزیابی علمی آثار موجود می‎باشد. لذا، نقد روش‎شناختی سبک‎های رایج مرتبط با تاریخ‎نگاری لرستان برای سنجش کیفی آنان، سبب شناسایی ظرفیت‎های بالقوه و شناسایی شیوه ارتقاء کیفی پژوهش‎های جدید می گردد. در این مقاله با روش پژوهش تطبیقی ـ مقایسه‎ای و تحلیل محتوا تلاش گردید، ضمن معرفی سبک‎های رایج و مشخصات فنی آنان، نقاط قوت و ضعف آثار موجود از حیث شکلی، محتوایی و روش شناسی بیان گردد.

این دانش‎آموخته کارشناسی ارشد تاریخ انقلاب اسلامی گفت: نکته مهم درباره تاریخ‎نگاری مرتبط با تاریخ‎نگاری لرستان، سیر پسینی آن و کمیت آثار موجود است. ما، ضمن شناسایی سه گونه اصلی سبک نگارش شامل، تاریخ نگاری شخصیت محور و تک نگاری، تاریخ نگاری متون( کتب) و تاریخ نگاری شفاهی، دریافتم مشخصه بارز تاریخ‎نگاری انقلاب در استان لرستان پرداختن به تاریخ سیاسی و زندگی‎نامه رجال نامی بود و حوزه تاریخ اجتماعی، تاریخ شفاهی و هنر در حاشیه قرار داشت.

در بخش منابع غیر کتابی و پایگاه‎های سندی نیز هنوز یک پایگاه و مرجع برای ساماندهی اسناد موجود نیست و بخشی از اسناد در اختیار نهادهای دولتی لرستان است که خدمات عمومی ندارند و به شیوه‎های نه چندان علمی نگهداری می‎گردند. سایر مستندات نیز در تهران است که انتقال دستِ‎کم فایل دیجیتالی آنان گام بزرگی است. کمبود متون تولیدی در زمینه تاریخ دوره پهلوی دوم و نیز کمبود آثار فاخر با رویکرد علمی و با معرفت‎شناسی نقادانه از ضرورت‎هایی است که بدان باید توجه بشود. توجه به ابعاد مختلف از جمله بخش فرهنگی و اجتماعی و فرودستان و مستنداتی مانند عرایض و مکاتبات مردمی سبب شناخت و درک عمیق‎تری از تحولات این دوره می‎گردد تا صرفاً به تاریخ‎نگاری سیاسی و نام‎ها و شخصیت‎ها و سازمان‎ها محدود نگردد.

این محقق مطالعات تاریخی در پایان گفت: نهادهای علمی و فرهنگی و متصدیان پژوهش تاریخی در استان می‎توانند با موانع موجود و شناسایی آسیب های آن گام های خوبی بردارند.

فائزه توکلی: زنان نقش مهمی در پیشقراولی و تعمیق انقلاب اسلامی داشتند

آخرین سخنران نشست اول فائزه توکلی تاریخ‎پژوه و فعال تاریخ شفاهی بود که مقاله خود تحت عنوان «نقش معلمان و دانش آموزان مدرسه رفاه در تعمیق مبارزات علیه رژیم پهلوی با تکیه بر تاریخ شفاهی» را بیان کرد.

این کارشناس ارشد عضو پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: با واکاوی جریان‎های مبارزاتی پیشرو، نقش نهادهای علمی و دست اندرکاران آن مانند مدرسه رفاه و معلمان و دانش آموزان مبارزی که سال‎ها در زندان‎های شاه، شکنجه و صدمات فراوانی دیده‎اند بسیار مهم است. این ارزیابی گواهی می‎دهد نقش زنان در عرصه‎های مبارزاتی با رژیم شاه بسیار برجسته است.

مدرسه رفاه که ابتدا با عنوان بنیاد فرهنگى رفاه توسط شخصیت‎هایى همچون شهید رجایی و باهنر و با نقش بسیار مهم آیت‎الله هاشمی رفسنجانى و شهید بهشتی تحت پوشش یکی از کانون‎های آموزشى و با انگیزه فعالیت‎های سیاسى تشکیل شد، در به ثمر رساندن انقلاب نقش قابل توجهی داشته است.

وی ادامه داد: به دنبال فضای خاص سال ١٣٥١ تعداد زیادی از معلمان مدرسه رفاه مانند خانم‎ها منظر خیر حبیب اللهی و خانم عامری و خانم میرخانی و خانم متحدین و خانم باستان توسط ساواک دستگیر و در زندان کمیته مشترک تحت آزار و شکنجه قرار گرفته و سپس به زندان قصر منتقل می‎شوند . در همان زمان دانش آموزان مدرسه رفاه مانند خانم‎ها سوسن حداد عادل و خانم رضوانه دباغ که بیش از ١٣ سال نداشتند در زندان کمیته مشترک تحت آزار و شکنجه‎های متعدد قرار گرفته و زندانى مى‎شوند.

این پژوهشگر ادامه داد: در دوره انقلاب نقش زنان فقط در صف‌های میلیونى تظاهرات نبود، بلکه آنان نقش مهمی در پیشقراولی، پشتیبانی، همکاری، هماهنگی و تعمیق انقلاب داشتند. علی‎رغم حضور پررنگ زنان در تحولات سرنوشت‌ساز تاریخ معاصر و مشارکت تمام‌عیار آنان در مبارزه علیه رژیم پهلوی، مستندات، مکتوبات و منابعی که نقش زنان را تبیین و توصیف کند، بسیار اندک است.

حمایت از طرح‎های تحقیقی در حوزه اقشار متعدد زنان انقلاب با گذشت چهار دهه در واکاوی تحولات معاصر با تکیه بر نقش زنان اهمیت تام دارد .در این زمینه تاریخ فاهی ابزاری بسیار مهم در جبران کمبود اسناد مکتوب است.

انتهای پیام/