ثبت کانال ویژه مالی اروپا و ایران؛ آیا INSTEX کارا خواهد بود؟

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل-جواد حیران نیا: ثبت و راه‌اندازی مکانیسم مالی ایران-اروپا موسوم به (SPV) که قرار بود روز دوشنبه ۸ بهمن انجام شود به روز پنجشنبه موکول شد و امروز پنجشنبه رسانه های اروپایی از ثبت آن خبر دادند.

کانال NDR آلمان از آمادگی برلین، پاریس و لندن برای راه اندازی مکانیزم مالی ایران-اروپا خبر داد. به گفته این رسانه کشورهای مذکور مکانیزم را به ثبت رسمی رسانده اند.

قرار است این مکانیسم مالی که INSTEX نامیده شود که نام اختصاری عبارت «ابزاری برای حمایت از تبادلات تجاری» به زبان انگلیسی است.

نشریه آلمانی اشپیگل می‌گوید فردی که مسئولیت مکانیزم مالی ایران-اروپا موسوم به INSTEX «ابزار حمایت از تبادلات تجاری» را بر عهده خواهد گرفت، «پر فیشر» ۶۹ ساله و مدیر سابق «کامرتس‌ بانک» (Commerzbank) است. وی که قرار است به مدت ۶ ماه مدیریت INSTEX را بر عهده بگیرد، سابقه ۲۹ سال حضور در مناصب مختلف این بانک را دارد.

پیشتر نیز رسانه‌ها می‌گفتند این مکانیزم در فرانسه ثبت می‌شود و مدیر آن نیز یک بانکدار ارشد آلمانی خواهد بود و اینکه انتظار می‌رود انگلیس نیز به عنوان سهامدار به این سازوکار بپیوندد

البته این کانال قرار بود در پایان سال میلادی گذشته به ثبت و بهره برداری برسد که مشکلات فنی و بحث میزبانی از آن علت تأخیر در ثبت و عملیاتی شدن آن عنوان شد.

اما آخرین خلف وعده اروپایی ها در خصوص ثبت و راه اندازی این کانال نشان از واقعیت دیگری دارد. در حالیکه «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان از قریب‌الوقوع بودن راه‌اندازی این مکانیسم مالی و تداوم مشورت‌ها پیرامون آن سخن می‌گفت؛ برخی رسانه‌ها علت خلف وعده اروپایی‌ها و تاخیر در نهایی کردن این سازوکار ویژه را اختلاف نظر درباره یکی از ۱۰ بند آن که به بحران یمن مربوط است، عنوان کرده‌اند.

ظاهراً اسپانیا با سبک نگارش این بخش از بیانیه SPV به دلیل آنکه تنها از ۴ کشور فرانسه، آلمان، انگلیس و ایتالیا به عنوان طرفین مذاکره با ایران یاد شده، انتقاد کرده است.

از قرار، اروپا می‌خواهد در بیانیه خود در باره SPV به ابعاد دیگری از جمله مذاکرات درباره یمن و فعالیت‌های موشکی ایران نیز اشاره کند.

باید توجه داشت که طی ماه‌های اخیر اروپایی‌ها نیز نشانه‌هایی از هم‌داستانی با آمریکا بروز می‌دهند که از آن جمله می‌توان به اتهام جاسوسی ایران از ارتش آلمان و بیانیه «ژان ایو لودریان» وزیر خارجه فرانسه مبنی بر اعمال تحریم درصورت عدم حصول توافق در مورد فعالیت‌های موشکی ایران اشاره کرد.

ثبت این کانال در حالی است که یک منبع وابسته به دولت برلین می‌گوید این احتمال وجود دارد که آنگلا مرکل صدراعظم آلمان در سفر هفته آینده خود به توکیو، موضوع ایران را با شینزو آبه نخست‌وزیر ژاپن مطرح کند اما در مجموع انتظار نمی‌رود که دیگر کشورها فوراً به SPV یا مکانیزم مالی ایران-اروپا ملحق شوند.

یک منبع دیپلماتیک اروپایی که مایل نبود نامش فاش شود در خصوص این کانال مالی و اینکه چرا در ابتدا قرار است این کانال بر موضوعات بشردوستانه متکی باشد به خبرنگار مهر گفت: در ابتدا که بحث کانال مالی اروپا با ایران مطرح شد آمریکا فشار زیادی به کشورهای اروپایی آورد. با خروج امریکا از برجام شاهد بودیم که شرکتهای اروپایی از ترس تحریمهای امریکا از ایران خارج شدند و حاضر به ادامه همکاری با ایران نیستند. این برای اروپایی ها درسی شد که نمی توانند بر شرکتهای خود نفوذ داشته باشند!

وی گفت: راه اندازی این کانال با محوریت مسائل بشردوستانه و در صورتی که موفق عمل کند می تواند به شرکتهای اروپایی برای ورود به این ساز و کار و همکاری با ایران اطمینان خاطر بدهد.

در واقع اروپا برای اینکه به نوعی نشان دهد متعهد به تعهدات خود در قالب برجام است کانال را فعلا «ثبت» کرده تا راه اندازی آن در آینده اتفاق افتد؛ موضوعی که باید منتظر ماند و دید.

البته کارشناسان بین المللی به این اینکه این کانال بتواند نیازهای ایران را جواب بدهد خوش بین نیستند. برای نمونه «ریچارد نفیو» عضو تیم هسته ای آمریکا و طراح آمریکایی تحریمهای ایران نیز در گفتگو با خبرنگار مهر از اینکه این کانال بتواند نیازهای ایران را مرتفع کند ابراز تردید کرده بود: « اگر[کانال] تنها محدود به تجارت های بشردوستانه باشد، بله من فکر می کنم این کانال موثر و کارآمد باشد. شکستن مرزها در زمینه تجارت های بشردوستانه به خودی خود مفید است و شدیدا نیاز به وجود یک سرویس مالی در این زمینه حس می شود.

شرکت ها نسبت به بانکها که به علت تحریم های آمریکا اصلا تمایل به همکاری با ایران ندارند تمایل بیشتری به فعالیت در این زمینه دارند. سوال اصلی این است که آیا این برای اینکه ایران متقاعد شود که در برجام بماند به اندازه کافی قانع کننده است یا خیر. امیدوارم اینطور باشد هرچند نگرانم که این طور نباشد.»

پروفسور «شیرین هانتر» استاد دانشگاه جورج تاون امریکا نیز به خبرنگار مهر در این خصوص گفته است: از همان ابتدا واضح بود که ایجاد یک کانال ویژه و جداگانه برای معاملات تجاری بین ایران و اروپا آسان نخواهد بود. مخالفت ایالات متحده امریکا دلیل عمده است. به طور کلی، دور زدن کانال های جهانی مبادلات تجاری و مالی مستقر حتی با بهترین نیت ها آسان نیست. در ضمن، همه اعضای اتحادیه اروپا از این اقدامات حمایت نمی کنند. بسیاری از آنها بر این باورند که فشار بر ایران منجر به نتیجه مطلوب در مناطق دیگر می شود که فراتر از برجام است، هر چند هنوز به این موافقت نامه پایبند هستند. ایران بر تضمین های فدریکا موگرینی بیش از حد متکی است، اما باید گفت که نفوذ او محدود می شود.»

با توجه به این موضوع و عدم استقلال اروپا از امریکا می توان گفت تسری عملکردی این کانال مالی از حوزه بشردوستانه به سایر حوزه ها مبهم می نماید. اگرچه در ابتدای طرح این مکانیسم، کارکرد آن در تمام حوزه ها عنوان شده بود ولی به تدریج و با عقب نشینی آشکار کشورهای اروپایی حوزه عملکرد ابتدایی آن موضوعات بشردوستانه عنوان شده است. صریح ترین بیانیه در این خصوص را وزیر خارجه آلمان «هایکو ماس» چند روز پیش اعلام کرده بود.

بر این اساس به نظر می رسد شرکتهای بزرگ اروپایی همانگونه که رفتار آنها در خروج از ایران نشان داد مبادلات خود با امریکا را تحت تأثیر تعاملات با ایران قرار نخواهند داد که چنین نیز شد.

در خصوص شرکتهای کوچک اروپایی نیز شرکتهایی که مبادله با امریکا ندارند، زمانی حاضر به تعامل اقتصادی با ایران می شوند که عملکرد کانال مالی و تضمینهای کشورهای اروپایی آنها را متقاعد به تعاملات تجاری با ایران کند.

بر این اساس، اروپا در عین حال که سعی می کند خود را متعهد به برجام نشان دهد ولی با طرح مکرر موضوع موشکی ایران، مسائل منطقه ای و اتهامات حمایت از تروریسم توسط ایران همچنان همراهی و همسویی با ایالات متحده امریکا دارد.

اگرچه کشورهای اروپایی سعی می کنند استقلال خود را از آمریکا نشان دهند ولی عملکرد شرکتهای اروپایی واقعیت میزان استقلال قاره سبز از آمریکا را نشان می دهد.

اگرچه اروپایی ها عنوان می کنند هر مسأله با ایران اعم از موضوع موشکی، تروریسم و مسائل منطقه ای سر جای خودش مورد مذاکره مجزا قرار گیرد و با برجام پیوند نخورد ولی موضع گیری مقامات فرانسوی، آلمانی و انگلیسی در خصوص موضوع موشکی ایران، اتهامات تروریستی در اروپا و نقش ایران در مسائل منطقه ای واقعیت دیگری را نشان می دهد. تفاوت اروپا با امریکا در این است که برجام و حضور ایران در برجام را بتواند حفظ کند تا آنچه دستاورد دیپلماتیک می خواند به خطر نیفتد و از سوی دیگر وجهه استقلال مقابل امریکا در دیپلماسی را نشان دهد.

اما آنچه در عمل اتفاق می افتد بهره اندک ایران از برجام است که حتی خود مسئولان سابق اروپایی و امریکایی اذعان دارند که توجیه برجام برای ایران سخت و دشوار شده چرا که نفع اقتصادی متصور از آن متوجه ایران نیست.

«ریچارد نفیو» طراح تحریمهای ایران و عضو تیم هسته ای امریکا در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: من همچنان بر این باور هستم که وضعیت ایران بسیار دشوار خواهد شد اگر به اجرای مفاد برجام ادامه دهد در حالی که هیچ کمک و امتیاز مالی یا اقتصادی دریافت نکند. .... ممکن است به طور کلی توجیه ادامه برجام و رعایت مفاد آن از لحاظ سیاسی برای رئیس جمهور روحانی و دولت ایران دشوار باشد.»

پروفسور «پل پیلار» رئیس سابق بخش تحلیل عملیات سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) نیز در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: «سرنوشت برجام احتمالا تاحدودی بستگی به میزان فعالیت اقتصادی بین ایران و بخش خصوصی اروپایی دارد. دولت ایران همچنان به تعهدات خود در چارچوب برجام متعهد بوده احتمالا با امید تغییر سیاسی در ایالات متحده آمریکا که امکان تعهد دوباره امریکا به برجام در سال ۲۰۲۰ را ایجاد می کند. اما صبر ایران به هیچ وجه نامحدود نیست. اگر منافع اقتصادی قابل مقایسه ای با آنچه ایرانیان امید داشتند- زمانی که برجام را امضا کردند- محقق نشد، برای مسولان ایرانی به طور فزاینده ای دشوار خواهد بود که به مخاطبان سیاسی داخلی خود ادامه پایبندی به برجام را شرح دهند. باز هم، این فقط یک موضوع SPV نیست، بلکه تصویر کلی مربوط به تجارت و سرمایه گذاری است.»

به هر روی آینده برجام منوط به نفع واقعی اقتصادی ایران از این توافق به دور از هرگونه لفاظی توسط طرفهای مقابل است. سطح مناسب و مطلوب تعامل تجاری ایران با اروپا و سایر طرفهای برجام آزمونی برای متعهد بودن طرفهای مقابل ایران در برجام است.

ایران حسن نیت خود را نشان داده و سخنان دیروز آمانو مبنی بر پایبندی ایران به توافق هسته ای آخرین فقره از آن بود. حال لازم است طرفهای مقابل هم به دور از لفاظی و سیاسی کاری وظایف خود را به نحو احسن انجام دهند و بازی با زمان را به کناری بگذارند.