چالش‌های احیای مجدد برجام

به گزارش ایران اکونومیست؛ پس از اعلام صریح نارضایتی مقامات ایران مبنی بر تاخیر و تعلل در راه‌اندازی سازوکار ویژه مالی از سوی اروپا، یک سخنگوی اتحادیه اروپا که خواست نامش فاش نشود به ایرنا اعلام کرد که کانال ویژه مالی اروپا با ایران که به SVP موسوم است در آستانه راه‌اندازی بوده و اروپا با به روز رسانی قوانین مسدودساز و تسهیلات مالی بانک‌ سرمایه‌گذاری اروپایی به حفظ و نگهداری مراودات موثر مالی با ایران متعهد است. همزمان با اعلام این خبر اندیشکده شورای روابط خارجی اروپا نیز در گزارشی با اشاره به اهمیت حفظ توافق هسته‌ای برای اروپا، اعلام کرد که این توافق از منظر امنیتی و استراتژیک برای اروپا ضروری است و ایده نشست ضد ایرانی لهستان از سوی آمریکا به صورت آشکار مورد مخالفت اروپا قرار دارد.

این اندیشکده اروپایی همچنین خاطرنشان کرده که اکنون با بروز تاخیرهایی که در راه‌اندازی سازوکار ویژه اروپا با ایران به وجود آمده، نشانه‌هایی وجود دارد که صبر ایران دائمی نیست و به همین دلیل اروپا باید این مکانسیم ویژه را به سرعت راه‌اندازی کرده و با گسترش روابط تجاری با ایران، تهران را در حل مشکلات اقتصادی یاری کند.

در همین راستا و طی آخرین اخبار منتشر شده، یکی از سخنگویان اتحادیه اروپا اعلام کرده که فدریکا موگرینی در نشست ضدایرانی لهستان شرکت نخواهد کرد و همزمان روزنامه وال‌استریت ژورنال آمریکا هم طی گزارشی تصریح کرده که با وجود اعمال فشار آمریکا به اروپا برای تشدید محدودیت‌ها علیه ایران، این راهبرد با مشکل مواجه شده زیرا برخی مقامات و وزرای اروپایی علنا اظهار کرده‌اند که از حضور در این نشست خودداری خواهند کرد.

**ابهامات همکاری اقتصادی ایران و اروپا
این اقدامات اروپا در حفظ و نگهداری برجام در حالی صورت می‌گیرد که برای راه‌اندازی سازوکار ویژه و نیز ادامه همکاری‌ها در ذیل برجام چند نکته مبهم همچنان باقی مانده است. نخست اینکه از زمان خروج آمریکا از توافق هسته‌ای اروپا بارها اعلام کرده که قصد دارد به زودی مکانیسم مالی ویژه را عملیاتی کند، اما هر بار این موضوع به تاخیر افتاده و حتی طی روزهای گذشته برخی از مقامات ایرانی به صراحت اعلام کرده‌اند که مهلت اروپایی‌ها به پایان رسیده و کشورهای عضو این اتحادیه نشان داده‌اند که در مقابل آمریکا کار چندانی از دست‌شان بر نمی‌آید.

از سوی دیگر علاوه بر موضوع میزبانی مکانسیم مالی ویژه با ایران که همچنان نامشخص بوده و هنوز فرانسه و آلمان دقیقاً اعلام نکرده‌اند که کدام یک میزبان آن خواهند بود، مکانیسم حقوقی SVP نیز همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار داشته و مشخص نیست که این همکاری به چه صورت می‌تواند موضوع تحریم‌های آمریکا را خنثی کند.

به همین دلیل است که بسیاری از تحلیلگران معتقدند با وجود مراودات گسترده مالی میان اروپا و آمریکا و نیز ماهیت تحریم‌های آمریکا که هم یکجانبه بوده و هم مضاعف است، احتمال کمی وجود دارد که اروپایی‌ها قادر باشند با ایران در سطوح کلان و پر حجم اقتصادی و تجاری فعالیت کرده و به همین دلیل این مکانیسم تنها درخصوص مراودات کالاهای بشردوستانه مانند دارو و امثال آن می‌تواند اندکی راه‌گشا باشد.

از سوی دیگر اروپایی‌ها در حالی برجام را از منظر سیاسی پراهمیت قلمداد می‌کنند که طبق شواهد موجود به‌جز مسئله پرونده هسته‌‌ای، درخصوص پرونده موشکی و نیز منطقه‌ای کاملا با آمریکا همسو بوده و حتی طی هفته‌های اخیر با ادعای دست داشتن ایران در عملیات تروریستی در خاک اروپا، تحریم‌هایی را نیز متوجه ایران ساخته‌اند.

به همین دلیل چهارشنبه هفته گذشته بود که ایسنا به نقل از یک منبع آگاه اعلام کرد که ایران در راستای پاسخ به اقدامات اروپایی‌ها در نظر دارد با هماهنگی دستگاه‌های تصمیم‌ساز در نوع همکاری با اتحادیه اروپا تجدید نظر کرده و در اولین گام وزارت خارجه تصمیم دارد همکاری‌های خود را با این اتحادیه در حوزه مبارزه با ترانزیت مواد مخدر و مهاجران قطع کند.

این مسئله در حالی اهمیت دارد که می‌تواند هم در مبنای اول کلید دوری بیشتر میان ایران و اروپا را بزند و از سوی مقابل با توجه به تاکید اروپا مبنی بر اهمیت برجام از منظر امنیتی و سیاسی، آنها را دچار چالش‌هایی در زمینه‌های امنیتی و سیاسی کند. زیرا اروپا معتقد است که به دلیل نزدیکی به خاورمیانه، پیامدهای از بین رفتن برجام به صورت مستقیم بر روی آنها تاثیر خواهد داشت و به دلیل اینکه آنها گمان می‌کنند در صورت به خطر افتادن برجام ممکن است درگیری‌های جدیدی در منطقه خاورمیانه آغاز شود، اروپایی‌ها ناچار هستند که از شکست کامل توافق هسته‌ای جلوگیری کنند.

**چه باید کرد؟
در چنین وضعیتی و با توجه به مواضع دوگانه اروپا در قبال ایران، ناظران بر دو جنبه از ادامه همکاری‌ها تاکید دارد. عده‌ای معتقدند با خروج احتمالی ایران از برجام و سرد شدن روابط میان تهران و بروکسل، امکان دارد بار دیگر یک اجماع جهانی علیه ایران تشکیل شده و زمینه‌های فشارهای بیشتر فراهم شود. به همین دلیل لازم است ایران تا حد ممکن از منظر سیاسی استفاده‌های لازم را از برجام و تعهدات اروپا داشته باشد.

از سوی دیگر عده‌ای از ناظران خاطرنشان می‌کنند، مواضع اروپا بیانگر راهبردی است که در این میان علاوه بر همکاری با آمریکا و کاستن از فشارهای واشنگتن، سعی در شانه‌خالی کردن از تعهدات برجامی داشته و به همین دلیل تصمیم‌هایی از قبیل قطع همکاری در زمینه مهاجران و مواد مخدر می‌تواند تا اندازه‌ای به اروپایی‌ها هشدار دهنده باشد تا هر چه سریع‌تر انتظارات ایران را در قبال پایبند ماندن به توافق هسته‌ای برآورده سازند.