اهداف دین از دیدگاه شاطبی

مترجم: سید حسن اسلامی - سید محمدعلی ابهری

سخنی با خواننده:
آنچه توانست از مسلمانان صدر اسلام، فرهنگ سازانی در مقیاس جهانی بار آورد و بذر تمدن اسلامی را بارور کند، عنصر اجتهاد بود. مسلمانان با الهام از قرآن کریم و تعالیم پیامبر اکرم (ص) توانستند در مدتی کوتاه، تمدنی باشکوه پدید آورند که نظیر نداشت و در عرصه حقوق و وضع قوانین، عنصر اجتهاد، راهنمای فقیهان بود و بر اثر تضارب آرا و تعمق در احکام دین و اهداف آن، فقهی نیرومند پدیدار شد.
گرچه این حرکت میان شیعه بی انقطاع ادامه یافت و هم اکنون شاهد دریای ژرف فقاهت از ثمره اجتهاد هستیم، در اثر عوامل گوناگونی اجتهاد در میان اهل سنت با فرمان حکومتی ممنوع گشت و باب اجتهاد مسدود شد. اینکه دقیقا چه عواملی دست به دست یکدیگر دادند و خلفا را به منع اجتهاد در احکام و اکتفا به اجتهاد ائمه اربعه وادار کردند، نیاز به بحثی جداگانه دارد، اما یک چیز مشخص است و آن اینکه این حرکت از سر اضطرار بود نه اختیار و کوششی بود برای دفع افسد به فاسد.
خلفا برای پیشگیری از ادامه هرج و مرج فکری و فروپاشی نظام اجتماعی، آسانترین - اگر چه نه درست ترین - راه را برگزیدند و با منع اجتهاد، عملا تفکر دینی را منع کردند و حفظ وضع موجود را به بهای تباه کردن شاخص ترین خصلت فقهی اسلام یعنی اجتهاد برگزیدند. اگرچه این حکم سده ها بر اندیشه فقیهان اهل سنت حاکم و جریان غالب از آن پیروان اجتهاد ائمه اربعه بود، امروزه مساله به شکل دیگری مطرح است...