وحی پایه شناخت کلام خدا به شمار می ‏رود

به گزارش خبرگزاری مهر، مطلب زیر متن خطبه های نماز جمعه این هفته مرکز اسلامی هامبورگ به امامت حجت الاسلام محمد هادی مفتح رئیس این مرکز است.

اَلْحَمْدُ لِلّهِ بِجَمِیعِ مَحَامِدِه کُلِّهَا عَلَی جَمِیعِ نِعَمِهِ کُلِّهَا اَلْحَمْدُ لِلّهِ مالِکِ الْمُلْکِ مُجْرِی الْفُلْکِ مُسَخِّرِ الرِّیاحِ فالِقِ الاْصْباحِ دَیّانِ الدّینِ رَبِّ الْعَالَمینَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ عَلی حِلْمِهِ بَعْدَ عِلمِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی عَفْوِهِ بَعْدَ قُدْرَتِهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ عَلی طُولِ اَناتِهِ فی غَضَبِهِ وَهُوَ قادِرٌ عَلی ما یُریدُ

ثم الصلاه و السلام علی محمد عبده و رسوله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون

اوصیکم عبادالله و نفسی بتقوی الله و اتباع امره و نهیه، و اخوفکم من عقابه.

بحث درباره وحی، از این جهت حایز اهمیت است که پایه شناخت کلام خدا به شمار می ‏رود. قرآن که بیان‏گر سخن حق‏ تعالی و حامل پیام آسمانی است، به وسیله وحی نازل شده است‏.

*معنای لغوی وحی: «پیام‏ رسانی سریع مخفی».

می‏ دانیم که فرستنده و گیرنده پیام‏ طبعاً باید موجوداتی ذی‏ شعور باشند، و با توجه به موجودات ذی‏ شعور در جهان خلقت مانند خداوند، فرشتگان، انبیا، سایر انسانها، جن، شیاطین، و... بیش از شصت صورت برای مصادیق معنای لغوی وحی قابل تصور است. از این صورتهای قابل تصور، پنج صورت در قرآن ذکر شده است:

۱.پیام پیامبر به سایر انسانها

فَخَرَجَ عَلی‏ قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرابِ فَأَوْحی‏ إِلَیْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُکْرَةً وَ عَشِیًّا (مریم:۱۱)

او از محراب عبادتش به سوی مردم بیرون آمد و با اشاره به آنها گفت: «(بشکرانه این موهبت) صبح و شام خدا را تسبیح گویید!»

۲.پیام شیطان به شیطان

إِنَّ الشَّیاطینَ لَیُوحُونَ إِلی‏ أَوْلِیائِهِمْ لِیُجادِلُوکُمْ وَ إِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّکُمْ لَمُشْرِکُونَ (انعام:۱۲۱)

شیاطین به دوستان خود مطالبی مخفیانه القا می کنند ، تا با شما به مجادله برخیزند، اگر از آنها اطاعت کنید شما هم مشرک خواهید بود!

۳.پیام خداوند به حیوان

وَ أَوْحی‏ رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ (نحل:۶۸)

و پروردگار تو به زنبور عسل «وحی» ( و الهام غریزی ) نمود که: «از کوه ها و درختان و داربستهایی که مردم می سازند ، خانه هایی برگزین!

۴.پیام خداوند به سایر انسانها

وَ أَوْحَیْنا إِلی‏ أُمِّ مُوسی‏ أَنْ أَرْضِعیهِ فَإِذا خِفْتِ عَلَیْهِ فَأَلْقیهِ فِی الْیَمِّ (قصص:۷)

و ما به مادر موسی الهام سرّی و سریع کردیم که او را شیر ده، پس اگر بر او ترسیدی ( که فرعونیان بر او اطلاع یابند ) او را ( در میان صندوقی بگذار و ) به دریا بینداز

۵. پیام خداوند به انبیا

إِنَّا أَوْحَیْنا إِلَیْکَ کَما أَوْحَیْنا إِلی‏ نُوحٍ وَ النَّبِیِّینَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَوْحَیْنا إِلی‏ إِبْراهیمَ وَ إِسْماعیلَ وَ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ وَ عیسی‏ وَ أَیُّوبَ وَ یُونُسَ وَ هارُونَ وَ سُلَیْمانَ وَ آتَیْنا داوُدَ زَبُوراً(نساء:۶۳)

ما به تو وحی فرستادیم همان گونه که به نوح و پیامبران بعد از او وحی فرستادیم و ( نیز ) به ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط [ بنی اسرائیل ] و عیسی و ایّوب و یونس و هارون و سلیمان وحی نمودیم و به داوود زبور دادیم.

*معنای اصطلاحی: «وحی رسالی» یا همان پیام خداوند به انبیا

اقسام وحی رسالی: وحی رسالی به گفته قرآن کریم دارای اقسام سه گانه ای است: وحی مستقیم، وحی غیر مستقیم از پشت پرده، وحی غیر مستقیم با واسطه فرشته وحی. قرآن کریم می‏فرماید:

وَ ما کانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْیاً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولاً (شوری:۵۱)

و هیچ بشری را نرسد که خدا با او سخن گوید جز [ از راه ] وحی یا از فراسوی حجابی ، یا فرستاده ای بفرستد.

وحی مستقیم، سخن گفتن مستقیم خداوند با انبیا است، که به «تجلی خداوند» تعبیر می‏شود. این تجلی آنچنان سهمگین است که در عالم طبیعت آثار سنگینی ایجاد می‏کند. در داستان موسی علیه السلام که تقاضای رؤیت خداوند را نمود، و خداوند تحقق این رؤیت را منوط کرد بر بقای کوه، قرآن کریم می‏فرماید:

وَلَمَّا جَاءَ مُوسَی لِمِیقَاتِنَا وَکَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِی أَنْظُرْ إِلَیْکَ قَالَ لَنْ تَرَانِی وَلَکِنِ انْظُرْ إِلَی الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَکَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِی فَلَمَّا تَجَلَّی رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَکًّا وَخَرَّ مُوسَی صَعِقًا ﴿اعراف:۱۴۳﴾

و چون موسی به میعاد ما آمد و پروردگارش با او سخن گفت عرض کرد پروردگارا خود را به من بنمای تا بر تو بنگرم فرمود هرگز مرا نخواهی دید لیکن به کوه بنگر پس اگر بر جای خود قرار گرفت به زودی مرا خواهی دید پس چون پروردگارش بر کوه تجلی نمود آن را نابود ساخت و موسی بیهوش بر زمین افتاد.

در مورد پیامبر اکرم، این تجلی خداوند آثار خود را با مواردی همچون داغ شدن بدن پیامبر، شنیدن صدای سوت در گوش آن حضرت، سنگین شدن بدن ایشان و ... نشان می‏داد، که اصطلاحاً «برحاء وحی» نامیده می‏شود.

*وحی غیر مستقیم از پشت پرده، گاه به صورت رؤیاست، که در داستان ابراهیم علیه السلام ذکر شده است:

فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْیَ قَالَ یَا بُنَیَّ إِنِّی أَرَیٰ فِی الْمَنَامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ فَانظُرْ مَاذَا تَرَیٰ (صافات: ۱۰۲)

پس چون پسر با او به حد کار و کوشش رسید ، گفت: ای فرزند خردسالم ، من مرتب در خواب می بینم که تو را سر می برم ( کارد بر حلقومت می کشم ) ، پس بنگر چه نظر می دهی.

و در مورد پیامبر اکرم هم در داستان انجام حج قبل از فتح مکه اینچنین در قرآن کریم آمده است:

لَّقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیَا بِالْحَقِّ ۖ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِن شَاءَ اللَّهُ آمِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُءُوسَکُمْ وَمُقَصِّرِینَ لَا تَخَافُونَ (فتح:۲۷)

به یقین خداوند رؤیای فرستاده خود را به حقّ تحقق بخشید که ( در خواب به او گفته بود ) شما حتما به خواست خداوند ، در حال امن و در حالی که سرهایتان را تراشیده و موی و ناخن خود را کوتاه کرده اید و بیمی ( از کسی ) ندارید وارد مسجد الحرام خواهید شد.

و گاه به صورت شنیدن صوتی از درون آتش است، که در داستان موسی علیه السلام ذکر شده است:

إِذْ رَأَیٰ نَارًا فَقَالَ لِأَهْلِهِ امْکُثُوا إِنِّی آنَسْتُ نَارًا لَّعَلِّی آتِیکُم مِّنْهَا بِقَبَسٍ أَوْ أَجِدُ عَلَی النَّارِ هُدًی؛ فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِیَ یَا مُوسَیٰ؛ إِنِّی أَنَا رَبُّکَ فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ ۖ إِنَّکَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًی (طه:۱۰-۱۲)

هنگامی که آتشی دید ، پس به خانواده خود گفت: «درنگ کنید ، زیرا من آتشی دیدم ، امید که پاره ای از آن برای شما بیاورم یا در پرتو آتش راه [ خود را باز ] یابم. پس چون بدان رسید ، ندا داده شد که: «ای موسی این منم پروردگار تو ، پای پوش خویش بیرون آور که تو در وادی مقدس «طُوی » هستی.

*وحی غیر مستقیم با واسطه فرشته وحی، قسمی از وحی است که در اکثر موارد درباره انبیا تحقق یافته است.

در مورد پیامبر اکرم، هر سه قسم وحی رسالی تحقق یافته، اما قرآن کریم تنها از دو طریق وحی مستقیم و وحی غیر مستقیم با واسطه فرشته وحی (جبرئیل) صورت پذیرفته است.