گفتمان بازرگان در رابطه دین و حوزه عمومی میانه روی است


گفتمان بازرگان در رابطه دین و حوزه عمومی میانه روی است

تهران-ایرنا- دانشیار علوم سیاسی دانشگاه مفید قم با بیان اینکه گفتمان بازرگان در رابطه دین و حوزه عمومی میانه روی است، گفت: دغدغه بازرگان جوان این بود مذهبی هایی را که از سیاست کناره می گرفتند به سمت فعالیت سیاسی جلب کند و بازرگان پیر هم سعی می کرد سیاسیونی را که نگاه ابزاری به مذهب دارند، از این کار بازدارد.

به گزارش روز پنج شنبه خبرنگار سیاسی ایرنا، سید علی میرموسوی روز پنجشنبه در بیست و چهارمین سالگرد درگذشت مهدی بازرگان با موضوع 'گفتمان بازرگان و چهل سالگی انقلاب'، گفتمان بازرگان را نوعی نواندیشی دینی و اصلاح طلبی مذهبی در مرز میان تجددگرایی و اسلامگرایی آمرانه دانست و گفت: قرن چهاردهم ، سده ستیز میان دوگفتمان تجدد و اسلامگرایی بود. ابتدای قرن، دوره نگاه اقتدارآمیز تجدد و نیمه دوم قرن نیز زمانه اسلام سیاسی در تقابل با تجدد اروپامدار بود که به شکل اقتدارگرایانه و از بالا به پایین تحت اسلامیسم یا اسلام آمرانه شکل گرفت. اسلامیسم ادعای بازسازی تمدن اسلامی را در سر دارد هر چند از بیرون و درون دچار چالش شده است.
وی با تقسیم بندی زندگی بازرگان به دو دوره جوان و پیر، افزود: بازرگان جوان با تجدد و بازرگان پیر با اسلام آمرانه تجدد داشت. فرهنگ رجایی اندیشمندان مذهبی که در قرن گذشته که به مسائل اجتماعی و سیاسی پرداخته اند به چهار نسل احیاگرای دینی، اسلام انقلابی، اسلامگرا و پسا اسلامگرا تقسیم کرده است. به نظر می رسد بازرگان این چهار نسل را طی کرده است.
دانشیار علوم سیاسی دانشگاه مفید قم با تاکید بر اینکه احیاگرایی دینی واکنشی به مذهب ستیزی مدرنیزاسیون بود، خاطرنشان کرد: این گرایش به تقدم اصلاح فرهنگی بر سیاسی باور دارد. نه تنها دغدغه تحول سیاسی ندارد، بلکه از آن پرهیز می کند و بر تقویت ارزشهای دینی، بازسازی نهادهای آموزشی و پرورش نسل مذهبی دنبال تاکید دارد.
میرموسوی در ادامه سخنان خود به دو شاخه احیاگرایی دینی اشاره کرد و اظهار داشت: نخست، محافظه کاران حوزوی همچون آیت الله عبدالکریم حائری و مرحوم آیت الله بروجردی است و شاخه دیگر نوگرایان هستند که بازرگان در این دسته جای می گیرد. بازرگان پس از پایان تحصیلاتش در پاریس و بازگشت به ایران اساسا چندان به اولویت سیاست نمی اندیشید و دغدغه مذهبی و فرهنگی داشت.
عضو شورای علمی مطالعات حقوق بشر دانشگاه مفید، اسلام انقلابی را گرایشی دانست که در پی سیاسی شدن مذهب است و افزود: این نسل واکنشی بود به ایدئولوژهای مارکسیستی و لیبرالیستی در تقابل رژیم گذشته به شکل ایدئولوژی اعتراضی ظهور کرد. اسلام انقلابی دو شاخه حوزوی و نوگرا (علی شریعتی ) دارد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اسلام گرایی به عنوان ایدئولوژی به دنبال ارائه مدلی از حکومت و اداره جامعه براساس اسلام بود، بطوری که با برجسته کردن جنبه فقاهتی، در پی صورت بندی مفاهیم جدید در چارچوب یک ایدئولوژی اسلامی بود و در چهار دهه گذشته دچار چالش هایی شد و اساسا یکی از وجوه اندیشه بازرگان مرزبندی با این گفتمان بود.
وی در خصوص نسل پسا اسلامگرایی اظهار داشت: این آموزه از دهه 70 به بعد در پی بن بست ها و ناکامی اسلام گرایی پدیدار شد و از صورت بندی ایدئولوژیک از اسلام فاصله گرفت و به دنبال بازاندیشی آموزه های اسلامی در چارچوب اقتضائات و نیازها و پرسش های وضعیت کنونی بود و می خواست تفسیری سازوکار از دین با آموزه ها و ارزش های دنیای جدید به ویژه حقوق بشر و دموکراسی ارائه کند. سیر تفکر بازرگان را می توان براساس مناسبتی که با این چهار نسل داشت، تحلیل کرد.
میرموسوی خاطر نشان کرد: بهترین استعاره ای که می توان از گفتمان بازرگان ارائه کرد، همان چیزی است که بازرگان تحت عنوان 'لولا' و مفصل بیان کرده است. او می گوید ما نسلی هستیم مانند لولا ابتدا واسطه نسل جدید و تحصیلکرده و نیروهای سنتی و در مرحله بعد نیروهای ملی و مذهبی و در آخر، میان مردم و نیروهای انقلابی هستیم.
دانشیار علوم سیاسی دانشگاه مفید با اشاره به اینکه بازرگان در عرصه فکری پروژه بسیار گسترده ای داشت، یادآور شد: این موضوع را می توانیم در سه مقوله جای بدهیم. نخست آشتی علم و دین که او باور داشت که مذهب و علوم جدید در راستای هدفی مشترک کار می کنند و آن چیزی جز کشف حقیقت در رابطه با طبیعت و زندگی انسان در زمین است و عقل را مناسبترین لولا میان علم و دین می دانست. دوم ، تفسیر عقلانی و نواندیشانه از دین و سوم هم پیگیری ارتباط درست میان دین و حوزه عمومی بود. بازرگان کوشش می کرد نشان دهد دین و حوزه عمومی از راه پیوند و مرز درست با هم ارتباط دارند و این پیوند باید مورد توجه قرار گیرد.
وی با تاکید براینکه دیدگاه بازرگان پیر و جوان در ارتباط با پیوند دین و حوزه عمومی هیچ تغییری نکرد، تصریح کرد: دغدغه بازرگان جوان این بود که مذهبی هایی را که از سیاست کناره می گرفتند به سمت فعالیت سیاسی جلب کند، و بازرگان پیر، سیاسیونی را که نگاه ابزاری به مذهب دارند، از این کار بازدارد.
میر موسوی افزود: بازرگان در سخنانی که در اواخر عمر خود داشته است یک ایده را مطرح می کند. بر آن پایه سیاست و دین هر دو حوزه های جداگانه ای دارند. این حوزه ها در عین حال ارتباط نبایستی باهم آمیختگی داشته باشند و یکی بر دیگری تسلط پیدا کند.
وی ادامه داد: بازرگان در ابتدای کار فکری خود در ایران با دو چالش روبرو بود؛ یکی تجددخواهانی بودند که تصور می کردند عقب ماندگی ایران ریشه در مذهب دارد و دیگر، محافظه کارانی بودند که راه چاره را فاصله گرفتن از سیاست می دیدند. بازرگان جوان با تمام کوشش می خواست هموطنانش را از نسبت میان دین و سیاست و اهمیتی که مذهب در زندگی سیاسی دارد آگاه کند. او می گفت باید برداشت درست از اسلام را مبنا قرار دهیم. در وضعیتی که اسلام از طریق ایدئولوژی های شرقی و غربی تهدید می شد، نمی توانیم اسلام را با همان برداشت گذشته مطرح کنیم. او اسلام را آیین میانه روی معرفی می کرد و معتقد به مرزبندی میان مذهب و سیاست بود.
دانشیار علوم سیاسی دانشگاه مفید یادآور شد: تسلط سیاست بر مذهب موجب کاربرد ابزاری دین می شود و آن را در راستای مقاصد سیاسی مورد بهره برداری قرار می دهد و تسلط مذهب بر سیاست هم موجب نارواداری و تفتیش عقاید می شود.
میر موسوی گفت: بازرگان معتقد بود دین پاسخ به پرسش های کلیدی زندگی را می دهد، ولی سیاست درصدد این است ابزارهای رسیدن به آن هدف را بیان کند. البته مرز میان آن دو حساس است و جدایی میان آنها را دشوار می دانست. به همین دلیل در معرض افراط و تفریط است. تفریط در سیاست زدایی بیش از حد دین و افراط در سیاسی شدن دین است.
وی افزود: در ارتباط با نسبت میان دین و حوزه عمومی سه تصویر می توانیم داشته باشیم. نخست، تصویر ارائه شده در جهان سکولار که دین را به حوزه خصوصی تبعید می کرد. دوم، تصویر امروزین که اسلام به شکل آمرانه و از بالا اعمال می شود و سوم نیز که توسط بازرگان در حوزه دین و حوزه عمومی ارائه شد، آمرانه نبودن دین به رغم حضورش در حوزه عمومی است.
دانشیار علوم سیاسی دانشگاه مفید تاکید کرد: بخش قابل توجهی از چالش هایی که در چهل سالگی انقلاب اسلامی مواجه هستیم به این دلیل است که این تصویر را مورد توجه قرار ندادیم. گفتمان بازرگان در رابطه دین و حوزه عمومی میانه روی است. اگر یک نظام ابزارهای تغییر خودش را نداشته باشد ابزارهای حفظ کردن خودش را ندارد.
به گزارش ایرنا، بیست و چهارمین سالگرد درگذشت مهدی بازرگان نخست وزیر دولت موقت و دبیرکل پیشین نهضت آزادی عصر پنجشنبه با حضور برخی شخصیت های سیاسی در کانون توحید تهران برگزار شد. وی در سال 1340 با تایید مصدق، به ﻫﻤﺮﺍه ﯾﺪﺍﻟﻠﻪ ﺳﺤﺎﺑﯽ ﻭ سید ﻣﺤﻤﻮﺩ ﻃﺎﻟﻘﺎﻧﯽ ﻧﻬﻀﺖ ﺁﺯﺍﺩﯼ را تاسیس کرد. بازرگان پس از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان اولین نخست وزیر جمهوری اسلامی انتخاب شد که عمر دولتش با تسخیر لانه جاسوسی توسط دانشجویان خط امام در سال 1358 به پایان رسید. سرانجام وی در سی دی ماه سال 1373 در 87 سالگی در زوریخ درگذشت.
سیام**3202**1584

حتما بخوانید: سایر مطالب گروه سیاسی

برای مشاهده فوری اخبار و مطالب در کانال تلگرام ما عضو شوید!


روی کلید واژه مرتبط کلیک کنید

بیشترین بازدید یک ساعت گذشته


طرفداری عجیب شیلا خداداد از تتلو / او را خیلی دوست دارم ! + عکس